Oude straatnamen
Een paar jaar geleden schonk Frans Bierlaagh diverse zaken uit het Laren-archief van zijn schoonvader: Bart Krijnen. Daaronder bevonden zich afdrukken van plattegronden van Laren op A3 formaat.
Een snelle blik op de kaarten gaf direct een goed gevoel, want overal stonden straatnamen bij en zo’n kaart van Laren hadden wij tot nu toe nog niet in ons bezit. Bij het archiveren en scannen van deze kaarten, viel mij (Gerard) al snel op dat veel straten in Laren destijds een andere naam hadden dan tegenwoordig. Vaak een kleine verandering maar soms een totaal andere naam. Er staat geen jaartal op de kaarten, maar aan enkele straatnamen is te zien dat het gaat om de situatie rond 1920. Voor de overzichtelijkheid heb ik de oude (veranderde) straatnamen samen met de huidige benaming in een tabel gestopt, die hier is afgedrukt.
Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 163 [2023-1]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 9,50 per stuk in de Lindenhoeve en bij Bruna te koop, zolang de voorraad strekt.
Tekst: Gerard Morsink & Cees Meijer
Steeg werd straat
In het archief van de gemeente Laren bevinden zich twee omslagen met documenten over straatnaamwijzigingen. Het zijn twee dikke pakken papier, waaruit ik (Cees) enkele opmerkelijke gevallen hieronder beschrijf.
In 1925 richtten bewoners van de Beijemansteeg zich met een verzoekschrift tot het gemeentebestuur. Zij menen dat hun ‘woonstand wordt geschaad door de naam ‘steeg.’ Hun verzoekschrift luidde als volgt:
Laren (N-H) den 25 september 1925
Ondergetekenden, allen bewoners van de Beijemansteeg alhier, van mening zijnde dat het aspect van hun woonstand door den naam ‘STEEG’ wordt geschaad, deze mening grondende op het feit dat met het woord STEEG in het algemeen een straat of slop in een minderwaardige buurt wordt aangeduid, van oordeel zijnde dat het woord ‘STEEG’ in den straatnaam Beijemansteeg gevoegelijk kan worden vervangen door ‘WEG’ of ‘STRAAT’ zonder dat daardoor het folkloristisch karakter van voornoemde straatnaam verloren gaat, hebben de eer U Edelachtbaren beleefd te verzoeken de naam Beijemansteeg te willen veranderen in BEIJMANSWEG of BEIJEMANSSTRAAT.
Ondertekend door acht bewoners.
Deze ingezetenen vonden gehoor bij het gemeentebestuur. Bij raadsbesluit van 19 november 1925 werd de straatnaam Beijemansteeg gewijzigd in Beijemansweg. In hetzelfde besluit werd de Barbiersteeg omgedoopt tot Barbiersweg. In hetzelfde raadsbesluit uit november 1925 kreeg ook de Pijlsteeg een nieuwe naam: Kerklaan. Waarom Kerklaan? In 1918 was op dezelfde plaats als waar nu de Ontmoetingskerk staat een gereformeerde kerk in gebruik genomen.
Tabel straatnamen
Als je de tabel met oude en huidige straatnamen, die onderaan dit bericht is opgenomen, doorneemt, valt op hoe vaak ‘stegen’ zijn vervangen door ‘straten’ of een andere, meer neutrale benaming kregen. In 1949 werd de laatste ‘steeg’, de Korte Pijlsteeg, veranderd in ‘De Pijl’.
Niet altijd had een straatnaamwijziging ieders instemming. Zo wilde de gemeente in 1927 de St. Jansteeg omdopen in ‘Hendrik Valkenburglaantje’ ter herinnering aan de schilder Hendrik Valkenburg. Dit gebeurde mede op verzoek van zijn dochter Bertha Krook Van Harpen-Valkenburg, die in pension Ruimzicht op St. Janstraat 47 woonde. Volgens dorpshistoricus Gerard Koekkoek hadden veel Laarders er moeite mee dat ‘hun’ St. Jan moest wijken voor een ‘doodgewone schilder’. Met dat laatste werd gedoeld op het feit dat Laren vele kunstschilders telde en dat Valkenburg maar één van de velen was.
Opmerkelijk is dat men een eeuw geleden weinig belang hechtte aan de plaatsing van straatnaambordjes. In de raadsvergadering van 16 april 1914 diende raadslid C. Bakker een voorstel in zoveel mogelijk naambordjes aan de wegen te plaatsen. Maar er was in de Larense raad hiervoor geen meerderheid te vinden. Eén van de tegenstanders, het raadslid A.J. Bakker, motiveerde zijn tegen-stem als volgt: “Het landelijke van het dorp wordt niet bevorderd bij een gezicht van zoveel borden”. In Blaricum had in die periode eenzelfde voorstel wél een positief onthaal gevonden. Het Larense raadslid Van Dijk noemde daarop de plaatsing van naambordjes in de buurgemeente zelfs ‘belachelijk’.
Doodweg
Deze weg met een wat lugubere naam liep over wat tegenwoordig Hilversumseweg en Schuilkerkpad heet. Via deze wegen maakten vele Laarders hun laatste tocht naar het St. Janskerkhof. In 1925 kreeg bij gemeentelijk besluit het pad dat vanaf de Zevenenderdrift door de eng naar het kerkhof liep de naam Doodweg. Omdat de plattegrond van een eerder jaar dateert, is deze weg niet op de kaart te vinden. In 1952 werd een verzoek tot wijziging van de naam Doodweg in eerste instantie verworpen. Het verzoek werd gedaan door de bouwer van een fraaie dubbele villa op de hoek Doodweg met Zevenenderdrift. De aannemer meende dat de straatnaam Doodweg de a.s. bewoners zou afschrikken. Het gemeentebestuur antwoordde dat het niet mogelijk is onmiddellijk aan dit verzoek gehoor te geven, omdat de naam Doodweg al sinds mensenheugenis aan deze weg was gegeven. Maar een paar maanden later was de gemeente al ‘om’. Hoewel het gemeentebestuur het betreurde dat “een enigszins historische naam moet worden prijs gegeven”, schreef het begrip te hebben voor de bezwaren die tegen de naam Doodsweg worden ingebracht. De nieuwe naam wordt Schuilkerkpad. Gerard Koekkoek plaatst deze naamswijziging op een latere datum, namelijk begin jaren zestig, toen de akkers plaatsmaakten voor een nieuwe wijk met de vriendelijk klinkende straatnamen ’t Schepeltje, Tuintje en Kwartel. Een belangrijke toegangsweg naar de nieuwe wijk met de naam Doodweg paste daar niet bij.
Bron van discussie
Er zijn straatnamen waarvan de herkomst aanleiding vormt voor discussie. Zo’n naam is de Jordaan. Allereerst is er de veronderstelling – vooral van Amsterdamse zijde – dat de naam is ontleend aan de bekende Amsterdamse volksbuurt. Dat was niet het geval, maar het was wel een Amsterdammer die in 1963 de gemeente Laren verzocht om opheldering over de naam Jordaan. De gemeente stuurde de brief door naar pater Venantius de Leeuw die in zijn jeugd aan de Jordaan had gewoond.
Aanvankelijk heette het gedeelte van de huidige Jordaan van Oude Kerkweg tot de Melkweg Nieuwe Kuilsweg. Op de plaats waar nu de huizen van het Pastoor Hendrikspark staan lag vroeger een laagte, die de Kuil werd genoemd. In het min of meer heuvelachtige Laren konden dieper gelegen delen onderlopen – we volgen het relaas van pater De Leeuw. Verschillende van die laagten waren door sloten met elkaar verbonden. Zo was er een laagte op de plaats waar de huidige Zijtak, St. Janstraat en Neuhuijsweg samenkomen, en waarop de eng afwaterde. Vervolgens werd dat water afgevoerd door een sloot die met de Kuil was verbonden. Die sloot kon worden vergeleken met een wadi (een droge rivierbedding) omdat hij alleen in regentijd water vervoerde. De ‘wadi’ liep langs de Zijtak, kruiste het Zevenend en liep vervolgens langs de huidige Jordaan naar de Kuil. De volksmond zou deze wadi de naam van Jordaan hebben gegeven. “Deze verklaring komt mij zeer onwaarschijnlijk voor”, schreef pater De Leeuw.
De meest waarschijnlijke verklaring was volgens de pater dat de straatnaam te maken had met een boerderij die stond op de hoek Jordaan-Oude Kerkweg waar nu het benzinestation is. In het voorhuis van deze boerderij bevond zich vroeger een dorpsherberg met de naam ‘De Jordaan’. Met verwijzing naar deze herberg is het zeer goed mogelijk dat in de raadsvergadering van 13 april 1898 de naam ‘Jordaansweg’ is vastgesteld. Niet ten onrechte constateert pater Venantius dat het probleem nu is verschoven naar de vraag waaraan de oude dorpsherberg de naam ’De Jordaan’ had ontleend.
Gerard Koekkoek zocht het voor de verklaring van de straatnaam Jordaan meer in Bijbelse sferen. De dorpshistoricus vertelt dat toen de Jordaan deze naam nog niet had, er een weiland met een ‘watergat’ (de Kuil-cm) lag. Jan Draadje, een bekende dronkaard begiftigd met een welluidende stem, had weer eens en borrel teveel op, toen hij door de duisternis misleid het watergat in liep. Uit nood zong hij toen met zijn geweldige stem het St. Janslied. De omwonenden werden er door gewaarschuwd en trokken Jan met veel moeite uit het moddergat. De volgende dag ging het verhaal rond dat het St. Janslied Jan Draadje had gered. Met het beeld van Jan zingend in het watergat voor ogen maakte men het al snel mooier door ervan te maken: “Sint Jan stond in de Jordaan”.
Slot
Wie nog meer wil weten over de betekenis of herkomst van de Larense straatnamen, verwijzen wij naar de website van onze Historische Kring. Daar vindt u onder de knop ‘Over Laren’ de rubriek ‘Straten in Laren’; de informatie daar is gebaseerd op het boekje Laren door de straten heen van Gerard Koekkoek uit 1984.
Bronnen: Streekarchief Gooi en Vechtstreek (SAGV) 050.4 Gemeentebestuur Laren 1851-1924, invnr. 10 notulen gemeenteraad; SAGV 098.1 Gemeentebestuur Laren 1925-1989, inv.nr. 7 en 8 (straatnaamwijzigingen) o.m. brief van V. de Leeuw aan gemeente Laren d.d. 27 september 1963; Gerard Koekkoek, Laren door de straten heen, 1984.
| Straatnaam destijds | Huidige straatnaam | Opmerking |
| 1e Kostverlorenweg | Niet bestaand meer | Voorheen tussendoorpaadje |
| 1e Oosterendweg | Oud Laren | |
| 1e Zijtaksweg | Zijtak | Van Zevenend tot aan Slangenweg |
| 2e Kostverlorenweg | Kostverloren | De naam Wilgenpad was destijds ook in gebruik |
| 2e Oosterendweg | Krommepad | |
| 2e Zijtaksweg | Wagenpad | |
| Ambachtsteeg | Ambachtstraat | |
| Ateliersweg | Wally Moesweg | |
| Barbiersteeg | Barbiersweg/Schoolpad | Deel Schoolpad vanaf Eemnesserweg tot aan Kerklaan |
| Blaricummerweg | Brink (naam straat) /Torenlaan | Vanaf het kruispunt met o.a. Naarderstraat langs de Brink |
| Boekweitskorrelweg | Boekweitskorrel/Dissel | Begin van de Dissel loopt een andere route |
| Brinklaan | Niet meer bestaande weg schuin over de Brink | |
| Brinkweg | De Rijt /Brink (naam straat) | Deel langs de Brink vanaf Kerklaan tot Brink(naam straat) |
| Buurtweg | Brinklaantje | |
| Doodweg | Hilversumseweg | |
| Driftsteeg | Lantentijmen | |
| Driftweg | Zevenenderdrift | Na Wagenpad tot aan Schuilkerkpad |
| Flesch en Komsweg | Lingenskamp | |
| Groene wegje | Sint Lucasweg | |
| Heideveldsteeg | Heideveldweg | |
| Hilversumsche straat | Sint Janstraat | |
| Jordaanweg | Jordaan/Plein 1945 | Deel Jordaan vanaf Zevenend t/m de weg Plein 1945 |
| Kerkweg | Bij den Toren | |
| Klaas Kampenweg | Klaaskampen | |
| Kloostersteeg | Klooster | |
| Leemzoolscheweg | Tafelbergweg/Leemzeulder | Deel Tafelbergweg vanaf Naarderstraat |
| Mewis Majoorsweg | Zijtak | Laatste stukje tussen St Janstraat en Slangenweg |
| Molensteeg of hoogstwaarschijnlijk St Jansteeg | Hendrik Valkenburglaantje | Waarschijnlijk klopt de naam Molensteeg niet |
| Naarderpad | Oosterend/Kopjeskampen | |
| Nieuwe Kuilsweg | Jordaan | Deel Jordaan vanaf Oude Kerkweg tot aan Melkweg |
| Nolenweg | Bijenstand | |
| Pijlsteeg | Kerklaan | |
| Rijksstraatweg | Naarderstraat/Brink/Eemnesserweg | Deel van Brink (naam straat) |
| Stationsweg | Burg. Van Nispen van Sevenaerstraat | Vanaf de Brink tot aan de huidige Stationsweg |
| Tabakssteeg | Tabakspaadje | |
| Veerweg of hoogstwaarschijnlijk Molensteeg | Neuhuijsweg | Waarschijnlijk klopt de naam Veerweg niet |
| Zandgatweg | Mauvezand | |
| Zevenender Driftweg | Zevenenderdrift | Tot aan Wagenpad |
| Zevenenderdrift | Vredelaan/Zevenend/Berkenlaantje | Deel Zevenend vanaf Vredelaan richting Berkenlaantje |
| Zevenendersteeg | t Paadje | |
| Zevenenderweg | Zevenend/Smeekweg | Deel Smeekweg tot aan Klooster |
Huisnummering
De huisnummering liep niet straatgewijs maar begon bij het gemeentehuis met huisnummer 1 en liep het dorp rond om met het laatste nummer weer bij het raadshuis terug te komen. (G. Koekkoek, Laren door de straten,1984, p. 50). Samen met de wijziging van straatnamen betekende het dat huizen meermalen een gewijzigd adres kregen.
Als voorbeeld Gerard’s huis Kerklaan 10:
- Vóór 1916 waren er in Laren nog geen straatnamen in gebruik maar alleen huisnummers. Ieder huis in Laren had zijn eigen huisnummer. In dit geval was het huisnummer 224.
- In 1916 werd dit huisnummer vernummerd in 1032 omdat er meer dan 1000 woningen in Laren waren gekomen.
- Pas na 1916 is officieel de naam Pijlsteeg in gebruik genomen en werd de boerderij Pijlsteeg 2 en al snel vernummerd in Pijlsteeg 2a.
- De naam Pijlsteeg voor deze straat was zeer waarschijnlijk al langer in gebruik, gezien de ouderdom van ansichtkaarten met de naam Pijlsteeg erop.
- In 1925 werd de naam Pijlsteeg veranderd in Kerklaan, dus van af dat moment Kerklaan 2a.
- In 1960 werd het tenslotte vernummerd in Kerklaan 10 en dat is tot op heden zo gebleven.