Het wel en wee van een school in oorlogstijd
Bij toeval raakte ik kortgeleden in gesprek met iemand, die in de oorlogstijd op de toen zo geheten U.L.O. (Uitgebreid Lager Onderwijs) zat, welke sinds de oprichting in 1931 gehuisvest was in een gedeelte van de nieuw gebouwde lagere school, de Jozefschool genaamd, aan de Kerklaan. Mijn interesse was gewekt!
Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 115 [2011-1]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.
Gerda Meulenkamp
Maar eerst een stukje geschiedenis:
In het jaar 1882 werd de R.K. meisjesschool op de Brink in gebruik genomen als tweede school in Laren, oorspronkelijk was het een bewaarschool en een lagere school, waaraan ook een naai-en breiklas was verbonden. Het geheel stond onder leiding van de zusters Dominicanessen, van wie zes zuster-onderwijzeressen uit Neerbosch zich hier in dit klooster -door de Laarders ‘Gesticht’ genoemd -vestigden. De grond, waarop respectievelijk het klooster (nu Warrekam) en de school gevestigd werden, was omstreeks 1870 aangekocht door het R.K. Parochiebestuur van de St. Jan Baptistkerk (Ook wel Waterstaatskerk genoemd).
In 1882 werd op de Brink dit gebouw in gebruik genomen. De leiding kwam in handen van de zusters dominicanessen uit Neerbosch. Ook was er een fröbel- en bewaarschool aan verbonden en er was een klas waar naai- en breiles werd gegeven. In 1881 werd door pastoor Hartman de eerste steen van dit gebouw (in Laren sprak men van “gesticht”) gelegd, dat bij de aanbesteding f 17.800 heeft gekost en waar met zes zusters-onderwijzeressen werd begonnen. De school en het klooster zijn voor altijd verdwenen en vervangen door het buurthuis “De Warrekam”. Deze klas van de zusterschool dateert van 1905 en de namen van de leerlingen zijn, boven te beginnen, van links naar rechts: S. Kok, A. de Boer, Cl. Willard, C. Pandelaar, M. de Valk, C. Kok en B. Duurland. Tweede rij: M. Koster, B. v.d. Veer, A. Willard, B. van Dort, onbekend en B. Zeegers. Derde rij: M. Zwanikken, C. Wiegers, M. Calis, K. Vlug, B. Calis en J. Schaapherder. Vierde rij: C. Koppel, C. v.d. Laar, L. v.d. Laar, onbekend, Chr. van Lingen, H. van IJken en D. Kruithof. Vijfde rij: Zus Smit, G. Mol, R. Roest, M. van Dort, J. Hofstee, B. de Wit en T. Boef.
Foto en tekst: Gerard Koekkoek
Pas in 1881 zou mede door de financiële steun van gegoede Larense ingezetenen, de eerste steen gelegd worden door pastoor Hartman. De tijd verstreek. De zusters bewoonden de gehele bovenverdieping van het klooster en het achterste deel van de benedenverdieping. De klassen van de lagere school en de bewaarschool bevonden zich in het voorste gedeelte. Later kwam de bewaarschool in de tuin van het klooster en werd er naast het klooster een nieuwe school gebouwd. Na vele jaren, al vanaf begin 1900 kwam het advies tot het oprichten van een ULO school voor meisjes en begon men in die richting te denken en te werken. Maar eerst moest men een betere behuizing krijgen voor de Lagere School.
In 1930 kreeg architect Anton van den Brink de opdracht tot het bouwen van een school met negen klassen aan de Kerklaan, groot genoeg dus om er naast een Lagere school een paar ULO-klassen in onder te brengen. In 1931 werd de school feestelijk geopend en werd Zuster Ludovique, hoofd van de lagere school St. Jozef en de Rosa-ULO, en werd zuster Imelda als leerkracht aangesteld. Wat ik nu over deze school ga beschrijven, kan als voorbeeld dienen voor meerdere scholen in Laren en elders.
Zittend van links naar rechts: kapelaan Naber, de aannemer, de secretaris van het bisdom, pastoor Hendriks, burgemeester Van Nispen en de heren P. van Dijk, J. Kerkhof, L. Smit, alle drie lid van het kerkbestuur. Achter hen staan de vijf zusters Marie, Josefien, Ludovique, Henrica en Cecilia. Verder staande, van links naar rechts: onbekend, Steffen v.d. Brink, H. van Zwet, W. Drukker, P. van Praag (leden van de gemeenteraad), P. Schiloo (directeur gemeentewerken) en raadslid H.F.J. ten Kroode. Achter de heer Ten Kroode staan drie onbekenden. Vervolgens zien we, met de armen over elkaar, gemeentesecretaris P. Peters, H. Calis, C. Bakker, E. Diamant (raadsleden), onbekend, broeder-overste Wulfram, kapelaan Mentink, architect A. v.d. Brink en raadslid R. Strijbis.
Foto en tekst: Gerard Koekkoek
Een school in oorlogstijd
In 1943 werd de school bezet door de Duitsers en moest deze mooie, nieuwe school in één dag ontruimd worden. Die ontruiming werd goed georganiseerd. Heel veel inwoners uit Laren hielpen mee om overal lesmateriaal op te slaan. De lessen gingen zoveel mogelijk en op alle mogelijke plaatsen in Laren door. Tussen de lessen werd er gelopen en gelopen…
Van de Openbare School (gymnastiek) naar de villa ‘Duikelaartje’, daar woonde de familie Meulenkamp aan de Groene Gerritsweg (nu brandweerkazerne). Naar de kleuterschool (Brink), naar de school met de Bijbel, Montessorischool, naar de villa waar meester Bakker woonde, staat er nog, tussen de nieuwe zaak van Does aan de Torenlaan en bakkerij Tetteroo aan De Rijt. Naar het tuinhuis bij villa de Wilde Zwanen, nu Singer. Die staat er ook nog! De kloosterkapel van de zusters voor godsdienstles, Akkerzate op de St. Janstraat, (jongens!) de tapijtfabriek Willard (naailes) en de villa op het Tussendoor, die je nog kunt zien, op het Zevenend door het hek heen, tussen Tast Toe en de slijterij. Op de Torenlaan in een huis van een kunstschilder. En in een villa op de Bijenstand 1, (over deze villa, en haar bewoners is er een apart item in dit nummer!) en natuurlijk naar de Gooise school aan de Oud-Blaricummerweg!.
In 1943 werd ook juffrouw Rokebrand op de ULO aangesteld. Zij gaf tot 1 mei 1974 haar beste krachten aan de school in alle bescheidenheid en heel vakbekwaam. De oorlog duurde voort en de leerlingen van de St. Rosa ULO legden tussen 1943 en 1945 hele afstanden af in hun dorp, naar een steeds wisselend onderkomen. In 1945 werd er examen afgelegd in de eigen school, terwijl de Amerikanen en Canadezen hun potje kookten op de speelplaats. Na de bezetting moest de eens zo mooie Jozefschool worden opgeknapt. Overal zaten er gaten in de vloer, veroorzaakt door de bespijkerde laarzen van de soldaten. Dit alles stond in schril contrast met de situatie vóór de bezetting. Toen was alles glimmend en schoon: een leerling, die een druppel inkt liet vallen, mocht niet naar huis, voordat alles was weggepoetst. In september 1946 konden de toen derdeklassers geïnstalleerd worden in de aanbouw van de herstelde school.
Na de oorlog
Na de oorlog nam het aantal leerlingen zodanig toe, dat mede door het kolengebrek besloten werd te verhuizen naar de voormalig lagere school op de Brink, (deze school had een potkachel!) die al in 1929 door de school inspectie ongeschikt was verklaard. In september 1948 werd de St.Jozefschool alleen een lagere school onder leiding van zuster Patricia en bleef de Sint Rosa ULO op de Brink, onder leiding van zuster Ludovique en werd het personeelsbestand uitgebreid met o.a de heer A. Trompetter, juffrouw van Alphen, Jan de Jong en later de heer van Diemen. Er kwamen plannen voor het bouwen van een nieuwe school en op 16 juni 1961 werd in het KJC gebouw (later Schering en Inslag) de nieuwe St. Rosa ULO aanbesteed en gegund. Op 5 januari 1963 was de officiële opening van de St. Jans ULO, later St. Jans Mavo aan de Kerklaan, nog net voor de St. Jozefschool.
foto: Jan de Jong
De nieuwe school werd officieel gemengd vanaf 1 augustus 1965. Vanaf die tijd hield de jongens ULO op te bestaan De jongens ULO was gebouwd op het land van Jan de Leeuw aan de Kerklaan achter de Jozefschool en werd op 16 oktober 1948 ingewijd.
In 1966 vertrokken de broeders, door een tekort aan broederonderwijzers, uit Laren. Ook werd de school qua leerlingenaantal kleiner, omdat de naoorlogse katholieke gezinnen minder kinderrijk werden. In een villa vlakbij het hertenkamp, genaamd “De Binckhorst”, zat een kleuterschool die naar de villa genoemd was: De Binckhorst. In 1974 kwam deze kleuterschool De Binckhorst inwonen in het achterste deel van de Aloysiusschool. De St. Jozefschool voor meisjes en de Aloysiusschool werden in 1975 samengevoegd tot de St. Janschool.
In 1979 werd de kleuterschool Sint Janneke opgeheven. De leerlingen gingen allemaal over naar de kleuterschool De Binckhorst. In 1985, ten tijde van de integratie van kleuterschool en lagere school tot basisschool, gingen kleuterschool De Binckhorst en de lagere school St. Jan samen onder de nieuwe naam De Binckhorst-St. Jan. Ten slotte ging in 1993 de te kleine katholieke basisschool De Goede Herder aan de Smeekweg over naar De Binckhorst-St. Jan. Als startjaar van de voormalige Aloysiusschool wordt 1914 aangehouden waardoor in 2014 de school 100 jaar bestaat.
Tot slot; op de plaats waar de drie scholen hebben gestaan aan de Kerklaan is sinds 2001 College de Brink gevestigd, na een fusie met verschillende scholengemeenschappen in het Gooi.
Bronnen: Jubileumnummers 1931-1981, Internet en getuigenverklaringen
Bij het maken van het artikel school in oorlogstijd, moesten Mary van der Schaal en ik, Gerda Meulenkamp, naar het adres Bijenstand 1 om een foto te maken van het huis, waar in de oorlog een schoolklas onderdak vond. We vroegen aan de vrouw des huizes of we een foto mochten maken maar mevrouw Soentjens riep ons binnen en vertelde het verhaal van het huis en liet ons de plaquette zien, die zijzelf en nog een mevrouw, zelf aan de voordeur hebben laten aanbrengen om de onderduikers te gedenken, die niet levend terugkeerden vanuit Duitse kampen. Hierbij het aangrijpende verhaal van de enige overlevende.