De Larense zomerkermis

De Larense zomerkermis

Van 5 tot en met 10 juli 2008 vindt de tweede editie plaats van de vernieuwde Larense zomerkermis. Na een succesvolle start in 2007 worden ook dit jaar het gehele kermisterrein, de Sint Janstraat en het Zevenend gedurende zes dagen in juli vrijgemaakt voor dit unieke, traditioneel Larense evenement.

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 104 [2008-2]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.

Karel Loeff, kermisintendant

Hét dorpse evenement waar je voor thuisblijft!

Weinig nieuwe inwoners van Laren zullen beseffen dat de Larense zomerkermis behoort tot de rijke cultuurhistorie van ons dorp. Na de plechtige viering van de kerkwijding van de Larense parochiekerk was het feest. Na de kerkmis kwam de kermis. En in Laren was en is dat na de viering van het hoogfeest van Sint Jan, de zondag die dichtst bij de 24ste juni ligt. De eerste week van juli is het traditioneel daarom kermis in ons dorp. Maar hoe kon de Larense kermis uitgroeien tot een evenement met allure? En hoe komt deze nu als evenement weer terug op de agenda? Een korte blik in verleden, heden en toekomst van de Larense kermis.

In de 19de eeuw vierde het ingetogen dorp Laren de traditionele kermis op de Brink. Eenvoudige houten kramen werden afgewisseld met een enkele carrousel. De geur van poffertjes zal er vast wel te vinden zijn geweest, maar alleen gedurende slechts drie dagen dat de kermis op deze plek stond opgesteld. De kermis was een eenvoudig volksfeest.

Net als de dorpelingen hadden de kermisexploitanten niet de beschikking over gemotoriseerd vervoer. Er waren geen auto’s en motorfietsen en elektriciteit was nog niet overal beschikbaar. De attracties werden aangedreven met de hand, later door stoommachines of voortgetrokken door paarden. De paarden trokken ook de wagens, die de attracties vervoerden. Sommige kermisexploitanten, zoals de voorvaderen van Chris de Haan, de laatste reizende eigenaar van de huidige poffertjeskraam, kwamen aan per schip. Deze kwamen aan in de haven van Eemnes, waarvan alle onderdelen op handkarren en boerenwagens werden overgeladen en naar het Larense kermisterrein werden vervoerd … en na afloop ook weer terug. 

Arbeid was goedkoop en overal voorhanden, iedereen keek uit naar iets bijzonders en daarom konden de kermismensen altijd rekenen op steun van de plaatselijke bevolking en staken de jongeren in Laren en Eemnes maar al te graag de handen uit de mouwen om hun steentje aan het jaarlijkse festijn bij te dragen. Natuurlijk ook in de hoop op een gratis rit in de draaimolen of een gratis portie poffertjes …

1955 of 1956. Foto: Willenborg

Afschaffing
Tegen het einde van de 19de eeuw vond er in diverse gemeenten in ons land een discussie plaats over de afschaffing van de kermis. Verschillende politieke partijen, vooral die van protestants-christelijke achtergrond, vonden de kermis een verderfelijk feest. Dat had enerzijds te maken met de katholieke achtergrond: de kerkmis en kermis waren door geloof met elkaar verbonden. Anderzijds was er een sterke drang om de arbeider te behoeden voor maatschappelijk verval. Vaak werden week, maand- of jaarlonen besteed aan een paar dagen kermis. Of erger nog: het geld werd besteed aan drank! Daarnaast vonden tijdens de kermis tal van’ onzedelijke uitspattingen’ plaats. De kermis maakte vrolijk, vrij en los. Maatschappelijke verschillen vervielen en de moraal werd vrijer en losser. Té los in de ogen van soms uiterst conservatieve meerderheid.

Bruin jaren 60.

In Hilversum werd in 1898 een voorstel gedaan aan de gemeenteraad om de traditionele kermis af te schaffen. Dit leidde een jaar later tot een volksoproer. Arbeiders gingen de straat op, er werden charges uitgevoerd door de politie en er vielen verschillende slachtoffers, waaronder een dode. Een dergelijk oproer was ongekend, de politiek krabbelde terug en de Hilversumse kermis ging een jaar later op beperkte schaal weer van start. De gemeenteraad was van mening, dat met het volk een dergelijk feest toch niet kon ontnemen, ook omdat er in andere jaren zo weinig wanordelijkheden door de politie waren gerapporteerd. In Naarden en Bussum werd de kermis wel afgeschaft, en mede hierdoor groeide de Larense kermis uit tot een regionaal evenement van formaat. De Larense kermis trok publiek uit het hele Gooi. Van het protestante Huizen, waar kermis uit den boze was, tot Eemnes, Baarn, Hilversum en Naarden en Bussum. De Laarders vierden de kermis met kermiskoek en koffie, waarna ze in de kroegen en op de Brink de bloemetjes flink buiten zetten. De kroegen werden beroemd en berucht door de dansants, optredens, muziek en dans. De Laarders zongen hun kelen schor aan bekende liederen die keer op keer werden herhaald. Eigenlijk was de gehele Naarderstraat een grote kroegenstraat: beginnende bij paviljoen Laren berg bovenaan de Naarderstraat, via café Blom tot aan het Bonte Paard, waar nu nog kermis wordt gevierd. Dansgelegenheden adverteerden met speciale bewaakte fietsenstallingen, de happening van het elkaar ontmoeten gebeurde tijdens zang en dans en onder het genot van de nodige alcoholische versnaperingen.

Uitbreiding
De kermis op de Brink barstte door de afschaffing na 1900 volledig uit zijn voegen. Daarom vond uitbreiding plaats in de richting van het toenmalige politiebureau, de huidige ‘Prinsemarij’ op de hoek Sint Janstraat-Eemnesserweg. De kramen werden op en langs de weg gezet, zo stonden er luchtschommels voor de bakkerswinkels en het rad van avontuur vond een plek op de PC van den Brinkweg. De akker tegenover de Albert Heijn, tegenover het huidige kermisterrein, werd gebruikt voor grotere attracties. Wanneer het accent van de kermis verplaatste naar dit terrein is (nog) niet precies bekend. Al voor de tweede wereldoorlog stonden de grootste attracties van Nederlands bekendste kermisexploitanten in Laren. Namen als Hommerson en Vermalen, Janvier, Benner en Stuvé zullen de oudere Laarders nog bekend in de oren klinken.

Naast de Boerenhofstede stond jarenlang een zogenaamde Karimata: een kleine uitvoering van het latere reuzenrad. Midden op het veld was plaats voor een grote autobaan, met door benzinemotoren aangedreven autootjes. Eromheen waren kijkwerken als spiegeldoolhoven, zeldzame mensen en de waarzegtent, terwijl er ook voldoende ruimte was voor attracties als de rupsbaan, swing mill en de cakewalk. De stoomcarrousel vormde decennia lang de trekpleister voor jong en oud. Er konden zelfs flessen champagne worden gewonnen. Met serpentines werd door de heren de aandacht getrokken van het meisje van hun dromen, al was het maar voor een blik achterom op het paard van de molen. Dat er verschillende huwelijken zijn voortgekomen uit deze ontmoetingen in deze vooroorlogse discotheek is alom bekend.

De kermis werd door de gemeente georganiseerd. Met de uitvoering werd de plaatselijke politie belast, in vroeger tijden was dat de veldwachter of dorpsagent. Kermisexploitanten meldden zich bij de agent en verzochten om een plek. In sommige gemeenten, waar ook muziekgezelschappen een plek zochten op de kermis om op te treden, werd ‘voorgespeeld’. Zo kon de plaatselijke overheid genieten van een gratis concert en beoordelen of de kwaliteit paste bij de wensen van de gemeente. In Laren stonden op de kermis Volendammers te zingen, die bij velen nog steeds in de herinnering staan gegrift als een bont gezelschap waar je uren bij kon kijken en luisteren. Anno 2007 zijn de muziekgezelschappen terug op de kermis. Met een prachtig concert in de muziektent gaf muziekvereniging Sint Jan op kermiszondag de aftrap voor een gezellig festijn, dat werd afgesloten door de Vocal Society. De kermis moet in de nieuwe opzet de sfeer van vroeger terugkrijgen. Het evenement voor jong en oud kan op die manier de glans herwinnen die het de laatste decennia wat had verloren.

Nieuw leven in de traditie
Omdat de kermis behoort bij het Larens cultureel erfgoed stelde wethouder Leo Janssen van Larens behoud kermisliefhebber en Historische Kring Voorzitter Karel Loeff eind 2006 aan als ‘kermisintendant’. Aan hem de taak om, met het gevoel voor historie en traditie in het achterhoofd, de moderne attracties te laten versmelten met de sfeer van weleer. In de opstelling van de kermis vond allereerst een grote verandering plaats. Door de aanpassing van het kermisterrein en de aanleg van een aantal bomenrijen, enkele jaren geleden, was het parkeerterrein weliswaar verfraaid, maar leek dit voor de kermis de doodsteek te worden. Niets is zo belangrijk als een goede opstelling waarin de bezoeker kan dwalen, en zich kan verbazen over spectaculaire of juist kleine, bijzondere attracties, die al van ver de aandacht trekken. Samen met kermismeester Peter Kitzen en ambtenaar Albert Crans van de gemeente werd een radicale keuze gemaakt. De lange rij gokkramen kwam te vervallen, de Sint Janstraat hoorde in zijn geheel tot het kermisterrein en de variatie moest terug op de hele kermis. Het afsluiten van de Sint Janstraat, die in 2007 vlak na de kermis vernieuwd werd opgeleverd, was een belangrijke zet op weg naar het succes. Ook in 2008 zullen grote verlichte poorten het kermisterrein duidelijk markeren. Daarnaast is er sinds tijden weer vermaak voor kinderen te vinden op de Sint Janstraat.

Was er in 2007 de Samba Balloon die haar rondjes draaide bij de P.C. van den Brinkweg, in 2008 staat de mini-jet met bestuurbare vliegtuigjes klaar voor het jongste publiek.

Larense zaken
De geschiedenis van de Larense kindercarrousel van Gerard Distelblom loopt bijna parallel aan de revitalisering van de Larense kermis. Enkele jaren geleden kochten de Laarders de kindermolen, die na een trieste brand in 2006 door vrijwilligers geheel werd opgeknapt en met Pasen 2007 haar heropening beleefde naast de poffertjeskraam. Gerard en Marja staan ook dit jaar op straat, midden op straat wel te verstaan, tegenover bakkerij Spelthuijs, bijna zoals het vroeger was met de eerder genoemde luchtschommels. Volgens Ineke Stroucken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, schuilt het succes en de toekomst van de kermis mede in de nostalgie waarnaar we allemaal verlangen. Daarom heeft het kermisteam onder leiding van Karel Loeff het beleid om bijzondere nostalgische attracties naar Laren te halen. In 2008 zijn dat er vier: naast de opnieuw aanwezige antieke kettingzweefmolen keert de waarzegger terug op de kermis. We zijn benieuwd welke Gooise Vrouw er niet de hand wil laten lezen over liefde, geluk en rijkdom in de nabije of verdere toekomst. Als derde attractie is de Karimata nieuw. Dit kleine nostalgische reuzenrad voor kinderen telt maar zes gondels, maar is uniek in Nederland geeft sfeer aan de Sint Janstraat.

Topper in 2008 is de terugkeer van de Steile Wand. Deze unieke attractie bestaat uit een ronde ton waarin motorrijders, met losse handen, allerlei acrobatische toeren uithalen. Het publiek staat aan de rand en ruikt en voelt de kracht van de antieke motoren. Eigenaar Jan van Gool uit Tilburg is blij om naar Laren te komen. Zelfs op zijn eigen kermis, die van Tilburg, is hij in 2008 niet te vinden. De Laarders zullen na jarenlange afwezigheid zich kunnen vergapen aan ouderwets bravoure in deze voor de Benelux unieke kermisattractie.

Dat de Larense kermis in de lift zit, werd tijdens een meeting in Haarzuilens ook aangegeven door de kermisbonden NKB en BOVAK. Andere gemeenten nemen de revitalisering van de Larense kermis als uitgangspunt. Zo werd in Den Bosch in navolging van Laren de tweede kermisintendant van Nederland benoemd. In Den Bosch geldt het motto: niet de grootste, maar wel de gezelligste van Brabant. De Larense kermis is in 2008 opnieuw de grootste kermis van het Gooi en omgeving. Met 44 attracties, waaronder ook de uiterst spectaculaire 50 meter hoge No Limit XXL, streeft de kermis de omliggende dorpen, maar ook Hilversum en zelfs de stad Utrecht ver voorbij. De Larense kermis een regionaal evenement te laten zijn is het streven van het kermisteam. Maar het dorpse aspect mag niet worden vergeten, integendeel. Dat er Larense avonden zijn waar het hele dorp elkaar ontmoet, de kermis opgaat en daarna naar de kroeg, is hoe de kermis jarenlang werd gevierd. Op 5 juli zal duidelijk zijn dat de attractiviteit van de kermis daar voldoende aanleiding voor ziet. Tot die tijd is het tijdens de feestweek genieten van de traditionele draaimolen en de oliebollenkraam, terwijl de poffertjeskraam als verwijzing naar Larens kermisverleden tot half september de geur van kermis onder de bomen van de Brink verspreidt.