Laren 150 jaar schildersdorp 

Deel 2: Bezield dorp

“Een van de stokpaarden (…), die ik nog altijd graag berijd, is de overtuiging dat in de stad de wereld machtiger is dan het leven, maar dat in het dorp (een oud dorp, wel te verstaan) het leven het van de wereld kan winnen.” ¹⁾  Adriaan Roland Holst

Hoofdfoto: Jan Sluijters, Larens landschap met oktoberzon

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 160 [2022-2]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 9,50 per stuk in de Lindenhoeve en bij Bruna te koop, zolang de voorraad strekt.

Tekst: Peter C.L. van der Ploeg

Singer Laren 
Op 8 maart opende Prinses Beatrix de nieuwe, prachtige, organisch aangebouwde vleugel van het Singer, ons Singer. Ja, het is wel om trots op en blij van te zijn. In de nieuwbouwzalen is op een van de wanden de tekst te lezen dat zowel Els Verwer-Blokker (2021) als Anna Singer-Brugh (1957) een zilveren Anjer ontvingen voor hun schenkingen aan Nederlandse kunst en cultuur. Waar de Singers veelal werk kochten van ‘levende’ schilders en hen daarmee direct ondersteunden, zeker ook de armlastigen onder hen, want armoe kwam veel voor. De Blokkers kochten vaak voor veel geld voornamelijk werk van schilders die al jaren dood waren, zoals Jan Sluijters (1881-1957). Hun collectie heet de Nardinc-collectie en telt alleen al eenenveertig werken van zijn hand. Zijn schilderstukken van een stukje van de Hilversumseweg, niet al te ver van villa Vita Nuova waar Sluijters enkele jaren werkte en woonde, vallen mij op. Eén daarvan maakt deel uit van de Nardinc-collectie en een ander behoort tot de collectie Singer. Prachtig deze veelkleurige werken hier onder één dak te zien. Hier past nog een ander werk van Sluijters bij. Let op de borden die te zien zijn in ‘Het land van Mauve’. Hij toont zijn humor. 

Een bord wijst de richting naar Villa Mauve, de kunsthandel van Nicolaas van Harpen in 1911 nog gevestigd aan de Molenweg 420a (nu Neuhuysweg 6) te Laren. Op het andere bord biedt Jan Hamdorff, hoteleigenaar en makelaar, een bouwterrein te koop aan. Een bevestiging van de wereld in een dorp. Een treffend beeld van Laren als Schildersdorp. Al spreekt museum Singer, in haar mooi uitgegeven stickerboek, van ‘kunstenaarsdorp’. Wat zal de invloed zijn op de kruiswoordpuzzel? Schildersdorp wordt kunstenaarsdorp: 5 letters!…

Jan Sluijters, Landschap met fietsers, 1911. Op het sterk gelijkende schilderij ‘Het land van Mauve uit 1911’ – niet in bezit van Singer – staan nog 2 opvallende Larense details. Zie: https://rkd.nl/nl/explore/images/100271.

Het stickerboek met de ‘p(l)akkende’ titel: ‘Laren pakt de collectie Nardinc uit!’ is een uitgave van Singer Laren met medewerking van Bijzonder Laren, de winkeliers- en ondernemersvereniging. 

De interesse van Bijzonder Laren ligt natuurlijk -evenals voor Singer Laren- in het aantrekken van veel bezoekers naar de gemeente ten bate van de dorpseconomie. Tickets voor het museum en bestedingen bij de winkels en horeca. Wat dat betreft is het misschien een idee voor Bijzonder Laren alvast eens na te denken over een te houden evenement als Laren 150 jaar Schildersdorp, bijvoorbeeld in 2024. Of als dat meer tot de verbeelding spreekt, Laren 150 jaar Kunstenaarsdorp. 

In 2024 zal het precies 150 jaar geleden zijn dat Jozef Israëls de schilderachtige schoonheid van het boerendorp Laren ontdekte en daar zijn collega’s op wees. Zo werd het schildersdorp geboren.

In 1924, bijna 100 jaar geleden, publiceerde de gemeente Laren een brochure, gericht op voornamelijk Engelse en Amerikaanse toeristen. In feite een jubileumjaar (50 jaar) uitgaande van Israëls bezoek in 1874. De Engelstalige brochure is ruim geïllustreerd met zwart-wit foto’s van moderne landhuizen van diverse architecten en eveneens in zwart-wit, afbeeldingen van enkele schilderijen van diverse Larense kunstenaars. Op de omslag een ets van Johan Briedé waarop hij de Johanneskerk daterend uit 1521 heeft afgebeeld. Waarbij de 2 x 5 harten verbonden aan de kaderlijnen opvallen. Een liefdesverklaring aan het dorp? De potentiële toeristen wordt er op gewezen dat het dromerige dorpje (little dream), een dorpje waarvan je kunt dromen, op slechts 15 mijl van Amsterdam, goed met de trein en stoomtram te bereiken is. Laren temidden van heide en bossen, met historische boerderijen en moderne landhuizen. “Such is the gem-village called Laren, and its setting is worthy of the jewel.” ²⁾ 

Zo spreekt Bijzonder Laren vandaag de dag op haar website over Laren als de ‘parel van het Gooi’. ³⁾ ‘Genieten van het historische centrum met vele unieke winkels en gezellige horeca. Van de musea en de mooie galeries. Van de uitgestrekte heidevelden en bossen.’ Is er eigenlijk wel wat veranderd sedert 1924? 

Vlnr: Stickerboek Laren pakt de collectie Nardinc uit; Laren the Saxon village, pagina’s ‘Hoekje van het dorp’ en ‘Moderne landhuizen, illustraties uit Laren, uitgave 1924.

Mauvepomp
In de traditie van Laren schildersdorp zijn er vaker jubilea gevierd waarin het erfgoed van de schilderskolonie wordt herdacht en bejubeld. Bijvoorbeeld: 100 jaar Mauvepomp. Een groot feest waarbij velen zich sierden in traditionele boerenkleding en een compleet rollenspel werd opgevoerd. Op die manier werd de onthulling van de Mauvepomp in 1907 nagespeeld. Duizenden bezoekers genoten volop. De galeries in Laren en de Historische Kring Laren richtten verschillende exposities in. Zou het niet prachtig zijn in 2024 weer zo’n enerverend feest te vieren? 

De vergulde postwagen, geschilderd door Frans Langeveld 1879

Kunstfeest bij Hamdorff 
In 1913 organiseerde het comité 100 jaar Nederlands Onafhankelijkheid van 1 juli tot en met 31 augustus een grote kunsttentoonstelling op het feestterrein van Hotel Hamdorff. Eigenaar Jan Hamdorff (1860-1931), was toen in feite de ondernemersvereniging van Laren. Zijn persoonlijke betrokkenheid bij schilderkunst kan goed worden verklaard uit het volgende voorval. Als omstreeks 1870 (1874?) Jozef Israëls het onbedorven dorpje Laren ontdekt, laat hij ”de stugge hotelier voor zich poseren”. ⁴⁾ Jan was toen nog een tiener. In 1878 krijgt hij de leiding over het logement, nog bekend onder de naam ‘De vergulde postwagen’. ⁵⁾ Hotel Hamdorff draagt deze naam vanaf 1913. De schilder Egbert Schaap maakt een driedelig verslag: In zijn eerste brief schrijft hij: “Nog vóór men het eigenlijke tentoonstellingsgebouw (hetwelk een voorbeeld van een expositiegelegenheid mag heeten) binnen treedt, wordt men getroffen door een paar kunstwerken van groote aantrekkingskracht: het reclamebiljet voor deze tentoonstelling en de voorstelling van de jury als ook van eene kleinere teekening ~het commïssielid-guirlandespecialiteit”, allen door Willy Sluyter. Daar is men onmiddellijk te midden van eerste klasse kunst. De typeering van den schilder en de schilderes op het biljet, die door het dolle heen zijn, zoowel als die der juryleden in geprononceerde charge in ‘de jury’, is in haar krachtige voordracht en sober samenstel het werk van een meester, die wel geëvenaard, maar niet overtroffen wordt.” ⁶⁾ 

Schaap vertelt ook dat er anno 1913 naar schatting zo’n 120 ‘artisten’ wonen in het Gooi. Daarvan zijn er 90 vertegenwoordigd. In zijn artikelen over deze tentoonstelling spreekt hij zich meestal gunstig en altijd mild uit over het ingezonden werk van alle deelnemers. De tentoonstelling bleek heel succesvol en werd verlengd tot en met 30 september. ⁷⁾ Daarna zijn er in Hamdorff jaarlijks één of meer kunsttentoonstellingen tot in 1979 het hotel van de wereld verdwijnt. 

Links: Willy Sluiter, Schilder en schilderes 1913;
Rechts: Willy Sluiter, De Jury, 1913 (uiterst links staand: Ferdinand Hart Nibbrig, tweede van Links: Willy Sluiter, derde van links staand: Hendrik Jan Wolter, zittend links: Lammert van der Tonge, zittend in het midden: Hein Kever, staand rechts: Jan Hamdorff)

Aantal kunstenaars bepaald door huizenprijs
Bij het feestelijk vijftigjarig bestaan van de Vereniging Beeldende Kunstenaars Laren-Blaricum in 1971, dat wordt gecombineerd met het jubileum 100 jaar Schildersdorp, zijn er zorgen over het voortbestaan van Laren Schildersdorp. 

“Laren Schildersdorp is een imago. Het aantal pur sang artiesten is afnemende door economische omstandigheden, n.l. door de hoge prijzen van huizen. Een voortbestaan van dit imago is dus niet te redden.” ⁸⁾Anno 2022 kunnen we terugzien op ongekend hoge stijgingen in de prijzen van huizen. In het afgelopen jaar stegen die wel met 25 tot 40% in waarde. Ze verkopen echter vlot in Laren. Zijn het misschien de kunstenaars die het dorp verlaten? 

100 jaar Mauvepomp

Atelierroute Laren 
In 2005 startte de atelierroute in Laren en die leidde langs 26 deelnemende kunstenaars. Met 64 deelnemende kunstenaars in 2019, die al of niet in eigen atelier hun werk aan bezoekers uit het hele land tonen, een heel groot succes. De 15e editie kan door het storende coronavirus in 2020 en 2021 niet doorgaan. Voor dit jaar staat de atelierroute weer op het programma op 28 en 29 mei. 

Laren kunstenaarsdorp
Voor 17 tot en met 19 juni 2022 staat weer een ‘Art Laren’ op het programma. Nu de covidpandemie beheersbaar lijkt, kan het evenement weer doorgang vinden. De Kiwani’s, een club van vrijwilligers, organiseren het evenement vanaf 1996. ⁹⁾ “Kiwani’s club probeert met dit project niet alleen Cliniclowns te steunen, maar ook een wezenlijke bijdrage te leveren aan de bekendheid van Laren als kunstenaarsdorp,” schreef men in 1996. ¹⁰⁾ 

Nu toont Art Laren zeker niet alleen werk van Larense of Gooise kunstenaars, al biedt men hen de gelegenheid om tegen betaling van een paar honderd euro een plek te huren. Helaas heeft niet elke kunstenaar daar de middelen voor.

Links: Jan Voerman jr. ‘Lathyrus’, olieverf op doek;
Rechts: Laura Blömer, Dierenkliniek III, Operatie Vlaamse Reus, Olieverf op doek, 50×60, 2018.

Galerieën
Vanaf het begin van de 20e eeuw zijn er altijd wel kunsthandels en galerieën geweest in Laren. Misschien opende Nico van Harpen in 1905 als eerste een kunsthandel in Laren. Hij zal zeker herinnerd blijven door zijn ‘Larensche Kunsthandel’ en zijn bulletin ‘Het land van Mauve’. Later, lang nadat Van Harpen overleed, begon een opvolger onder diens handelsnaam een (tweede) Larenschse Kunsthandel. ¹¹⁾ Tussen 1930 en 1940 dook kunsthandel ‘Het huis met de lantaarns’ op aan de Nieuweweg in Laren. De zaak werd gedreven door een zekere Alex Faassen. In 1933 bijvoorbeeld exposeerde hij werk van de schilder Jan Voerman jr. en de pottenbakkende familie Hobbel. ¹²⁾ Zo zijn er meer geweest. Sommigen hadden slechts een kortstondig bestaan. Momenteel zijn er nog een zestal kunsthandels in Laren. Waaronder Kunsthandel en Lijstenmaker Marquant (in etalage en winkel is altijd werk te zien uit de periode van de ‘Larense School’), Jan Knegt Gallery en Art Center Horus. Niet alle kunstwinkels verkopen werk van (hedendaagse) Larense of Gooise kunstenaars. 

Gooise Academie 
Aan de Brink is gelegenheid om te worden opgeleid tot kunstenaar. Hier vinden we de Gooise Academie voor Beeldende Kunsten. Je kunt als beginner instappen en onder begeleiding van geschoolde professionals uitgroeien tot amateur of misschien zelfs tot echte kunstenaar.

Dan volgt de mogelijkheid voor de kunstenaar (mits wonende in de regio Laren-Blaricum) zich aan te melden bij Kunstenaarsvereniging Laren-Blaricum. Een ballotagecommissie beoordeelt dan of het werk van het kandidaat-lid de kwaliteit van de vereniging versterkt. Als dat zo wordt vastgesteld, krijgt de kandidaat het (levenslange) lidmaatschap. 

Art Gallery Brinkhuis 
Op de tentoonstellingswanden van het Brinkhuis volgen de exposities elkaar rap op. Recent was er werk te zien van Corrie Pabst (1865-1943), maar men toont ook hedendaagse kunst van levende kunstenaars. In februari-maart gaat het om werk van de Larense Laura Blömer. 

Historische Kring Laren
In diverse artikelen van het Kwartaalschrift besteedt de Historische Kring aandacht aan het kunstzinnige verleden van het dorp zoals in de rubriek ‘Het dorp van Mauve’. Terwijl in thuisbasis de Lindenhoeve regelmatig tentoonstellingen plaatsvinden die herinneren aan Schildersdorp Laren. “De Historische Kring Laren bestudeert én etaleert de geschiedenis van Laren!” ¹³⁾ 

150 jaar Schildersdorp (kunstenaarsdorp) 
De actuele kunstgerelateerde activiteiten overziende heeft Laren aan bewoners en bezoekers nog veel te bieden op het gebied van de kunsten. De traditie van Laren als dorp van kunst en kunstenaars wordt met ‘verve’ voortgezet. Vele organisaties en kunstsympatisanten beijveren zich doorlopend om het kunstklimaat gezond en levendig te houden. Een mooie gelegenheid om te overdenken of daar bijv. in 2024 een mooi en liefst betoverend evenement kan worden gemaakt.

Volgende keer: 100 jaar Vereniging van Beeldende Kunstenaars Laren-Blaricum.

“Le Penseur is het internationale symbool van het denken geworden”, Auguste Rodin, 1881-1882 Museum Singer, schenking Anna Singer; foto: Peter van der Ploeg.

Noten:

1. A. Roland Holst, Bezielde dorpen, Bert Bakker; Daamen N.V. Den Haag, 1957.
2. Laren The Saxon Village in Holland near Amsterdam, Published by the Municipality of Laren, 1924.
3. https://www.bijzonderlaren.nl
4. Lien Heyting; De geschiedenis van het Larense Hamdorff, NRC 23 februari 1979.
5. https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Hamdorff
6. Egbert (E.R.D.) Schaap; SCHILDERKUNST. TENTOONSTELLING LAREN 1813-1913, Werken van Gooische Kunstenaars. I. De Gooi en Eemlander 5 juli 1913.
7. Advertentie: belangrijke Kunsttentoonstelling, De Gooi en Eemlander, 30 augustus 1913.
8. Opening Jubileumtentoonstelling; Laarder Courant De Bel, 27 juli 1971.
9. Kiwani’s Club Laren noemt zich: een autonome serviceclub. “Onder het motto ‘Serving the Children of the World’ streven de Kiwanis-clubs naar de uitvoering van effectieve humanitaire acties met zowel sociale als culturele doelen.”
10. Kiwani’s organiseert “Laren Kunstenaarsdorp”, Laarder Courant De Bel, 25 april 1996.
11. De Larensche kunsthandel sedert 1905; https://larenschekunsthandel.nl
12. Kunst en letteren, De Gooi en Eemlander, 24 oktober 1933.
13. https://historischekringlaren.nl

Geraadpleegde literatuur en websites: Streekarchief Gooi en vechtstreek
[www.gooienvechthistorisch.nl]; Delpher [www.delpher.nl]; Kiwanis
[https://laren.kiwanis.nl]; Bijzonder Laren [https://www.bijzonderlaren.nl];
RKD [https://rkd.nl]; Singermuseum [https://www.singerlaren.nl];
Gooise Academie [https://gooiseacademie.nl]; Atelierroute Laren
[http://atelierroutelaren.nl]; De Larensche Kunsthandel sedert 1905
[https://larenschekunsthandel.nl]; Vereniging voor Beeldende Kunstenaars Laren Blaricum [https://www.kunstenaarslarenblaricum.nl]; (h)artgalerij Brinkhuis [https://hartvanlaren.nl/brinkhuis/hart-galerij]; Historische Kring Laren
[https://historischekringlaren.nl]; Laura Blömer [https://laurablomer.com];
Lien Heyting, De wereld in een dorp, Meulenhoff Amsterdam,1994;
Leo Janssen, 100 jaar Mauvepomp, een Larens feest in foto´s, Uitgeverij van Wijland-Leo Janssen produkties B.V. 2007; Laren The Saxon village in Holland near Amsterdam, Gemeente Laren, 1924.