De Biezem

De Biezem

Als ‘De Biezem’ wordt genoemd, denkt menigeen direct aan het zwembad in Laren. Los van ruim 40 jaar zwemplezier, dragen ook de vele discussies over het voortbestaan in de afgelopen jaren hier toe bij. Niettemin stamt de naam van het zwembad af van een stuk gebied met die naam in het hart van Laren. In een prijsvraag begin jaren 70 is destijds deze naam voor het zwembad naar voren gekomen.

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 133 [2015-3]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.

Gerard Morsink

Een verdwenen stukje Laren

1 De oorspronkelijke Biezem lag tussen de Kerklaan (vh Pijlsteeg) en de Barbiersweg, globaal het gebied waar nu College De Brink, Schering en Inslag, de Binckhorst en het Raadhuis staan. Hoewel vroeger iedereen het over ‘De Biezem’ had, blijkt uit oud kaartmateriaal dat het gebied in 2 delen gesplitst is geweest, nl de ‘Biezem’ en ‘Bij de Biezem’. Op afbeelding 1, een kaartje uit het begin van de 19e eeuw, is dat goed te zien.

2 Dat deze gebieden voor Laren kenmerkend waren, is goed te zien op een andere kaart van een eeuw eerder, een kaart uit 1723. Hierop zijn naast het wegenpatroon, enkele huizen en een kerkje ook twee speciale gebiedjes te zien, op deze oude kaart groen gekleurd, met de getallen 35 en 36. In de legenda van deze kaart zijn achter deze nummers de toelichtingen te vinden:
• Bij nummer 35 “Beemden of biesen”
• Bij nummer 36 “Beemden en kuylen”.
Hoewel het harde bewijs niet voorhanden is, kan wel worden aangenomen dat het hier gaat om het gebied ‘De Biezem’. De naam ‘biesen’ is in de loop der tijd mogelijk veranderd in ‘biezem’ en de situering van de twee gebieden op de kaart komt sterk overeen met de locatie van het gebied wat wij later ‘De Biezem’ hebben genoemd. Daarnaast is de betekenis van de woorden ook een belangrijke aanwijzing. Hoewel ‘De Biezem’ een eigennaam voor het gebied in Laren is geworden, zijn beemden, biesen en kuylen veldnamen:
• Beemden is de veldnaam voor vlakke, drassige graslanden.
• Biesen heeft meerdere betekenissen maar een daarvan is de veldnaam voor een gebied met oevergewassen.
• Kuylen spreekt voor zich.
Voor het zelfde geld had het gebied niet ‘De Biezem’, maar ‘De Beemden’ geheten, een naam die je in het zuiden van het land voor gebieden veel tegenkomt. Ook als naam voor een zwembad, zoals in Boxtel.

3 De twee gebieden op de oude kaart waren tussen de enggronden blijkbaar de enige weilanden in Laren. Ze moeten laag hebben gelegen om aanvoer van water mogelijk te maken. Op een topografisch kaartje uit 1904 (Afb 3) is dat goed te zien: Vanuit de Coeswaerd liep er een sloot naar een slotennetwerk in De Biezem, dat op zijn beurt weer aangesloten was op een sloot langs de Eemnesserweg. Dit slotensysteem met de laaggelegen weilanden zorgde in die tijd voor een adequate afvoer van hemelwater naar de Gooijergracht, zodat het hart van Laren bij hevige regenval verschoond bleef van overstromingen. (Buien zoals vorig jaar op 28 juli.)
Deze infrastructuur is op dit moment geheel verdwenen. Bijna het gehele Biezemgebied behoorde begin 20ste eeuw aan de RK Kerk, veelal via schenkingen verkregen. Geleidelijk aan heeft zij het gebied bebouwd met katholieke scholen en andere, voor katholieken bestemde gebouwen, zoals o.a. het KJC-gebouw (Schering en Inslag) en het broederhuis (Het Raadhuis).

Om een beetje een idee te krijgen hoe het er ooit heeft uitgezien enkele afbeeldingen:

4 Een luchtfoto uit 1925. Bouw van de Basiliek (zie steigers rond de torens). Op de voorgrond aan de Eemnesserweg is de Biezem al bebouwd met het Lumiere theater, het KJC-gebouw, de Aloysiusschool en het broederhuis. Daarachter tot aan de Kerklaan is een combinatie van weiland, landbouwgrond en kwekerij te zien.

5 Een luchtfoto uit 1929. Een beeld vanuit een andere hoek. Aan de Kerklaan is De Biezem van destijds goed te zien.

6 Schilderij van Toon de Jong met zicht op Kerklaan 1, 3 en 5. Rechts is het hek om het weiland in te komen en het begin van de biezemsloot. Rechts is ook het begin van een bomenrij te zien die schuin de Biezem in liep en met een bocht weer verder op in de Kerklaan uit kwam. Op de luchtfoto’s en het topografische kaartje is de route aardig te volgen. Hoogstwaarschijnlijk liep hier een boerenwagenpad om de weilanden te kunnen bereiken.

7 Schilderij van Arie Wittebrood op dezelfde locatie maar dan vanuit een andere hoek. Het weiland is veranderd in een kwekerij. Op de achtergrond is de bomenrij te zien die rechts De Biezem in liep.

8 In de eerste helft van de 20ste eeuw is een belangrijk deel van het gebied in gebruik geweest als kwekerij van Jan de Leeuw die op de Kerklaan, Pijlsteeg, woonde. Vanaf zijn woning liep de kwekerij tot aan het KJC-gebouw (Schering en Inslag). Op de foto (pagina 44) staat Jan de Leeuw in De Biezem met achter hem weergegeven een bruggetje over een biezemsloot. Op de achtergrond is links de Aloysius­school en rechts het KJC-gebouw te zien.

Het jongetje met kruiwagen is wellicht zijn zoon Henk, die later jarenlang koster van de Basiliek is geweest. Deze foto is in zoverre bijzonder omdat dit stukje land met bijbehorende sloot het laatste overgebleven stukje Biezem was. Menigeen uit Laren heeft dit stukje in zijn oorspronkelijke vorm nog gekend. Uiteindelijk is het in de jaren zeventig met de bouw van een gymzaal ten onder gegaan en heeft daarmee het einde betekent van wat je nog ‘De Biezem’ zou kunnen noemen. Opvallend genoeg was rond die tijd die naam net overgegaan naar het zwembad en leeft daar nog steeds voort.