117.000 Kruissteken

117.000 Kruissteken

In Kwartaalbericht 139 sloot Anton Kos zijn serie over de geschiedenis van de Erfgooiers af met de stelling: ‘de Erfgooiers zijn dood, leve de erfgooiers’. Immers, in juli 1971 werd besloten dat de erfgooiersorganisatie ontbonden zou worden. Daarmee hield het erfrecht – van vader op zoon – op te bestaan en deelden alle scharende en niet-scharende Erfgooiers de opbrengst van de gemeenschappelijke gronden. Anno 2017 blijkt de bijna 1000-jarige geschiedenis van de Erfgooiers levendiger dan ooit. Niet alleen omdat er binnenkort een ‘week-van-de-erfgooier’ wordt georganiseerd maar ook omdat het ‘erfgooiers-gevoel’ nu door ons allen wordt overgedragen: van moeder op zoon, van vader op dochter, van broer op zus … of: van oom op nicht.

Hans Schaapherder & Gerda Meulenkamp

Trots laat Sacha van der Zwaan ons de poster zien met het portret van haar oom Jan. Twee jaar geleden werd dat gebruikt als affiche voor de tentoonstelling met fotoportretten in Singer. Uit een grote hoeveelheid erfgooiers-portretten vond fotograaf Koos Breukel ‘de blik’ van Jan Calis het meest treffend. Vele erfgooiers waren een half jaar eerder al voor de fotosessies uitgenodigd en Sacha was met haar oom meegekomen. Ze vertelt ons dat er ook foto’s van hun samen zijn genomen en als we fotograaf Koos Breukel daarover benaderen krijgen we de foto direct opgestuurd. De fotograaf is namelijk nog steeds druk met dit project. Momenteel leggen historicus Anton Kos, fotografen Koos Breukel en Dirk Kome en vormgeefster Sabine Verschueren de laatste hand aan het boek waarin onder andere vele erfgooiers-portretten zijn opgenomen. Het boek zal op vrijdag 3 november – tijdens de slotmanifatie van de week-van-de-erfgooier – officieel worden gepresenteerd. 

We hebben met Sacha afgesproken om meer te weten te komen over haar geborduurde versie van het bekende erfgooiersschilderij ‘de Kaerels’. We kunnen er ook niet omheen, want het hangt prominent tegenover de bank in de woonkamer. Enthousiast vertelt ze dat ze er ruim twee-en-een-half jaar aan heeft gewerkt. De details heeft ze nauwkeurig bijgehouden en achter het ingelijste doek bewaard, net als bij de vele andere borduurwerken die de muren sieren. Het op fijn kaaslinnen geborduurde doek is 60 cm breed en 25 cm hoog. Finesse zit vooral in de fijnheid van de draad, namelijk enkeldraads en de dunheid van het 100 % linnen borduurdoek. Daarmee is ze uitgekomen op een totaal van honderd-zeventien-duizend kruissteken! Sacha vertelt hoe het borduren een groot deel van haar leven beheerst; een ambacht dat al vele generaties in haar familie wordt doorgegeven. Zover ze kan herinneren borduurt ze al sinds haar tiende. Vooral in de uurtjes tussen haar drukke werkzaamheden grijpt ze naar haar naald en draad, waaronder de stille uurtjes tijdens haar nachtdiensten. Ook nu zit er weer een borduurwerk in haar tas; altijd handig.

vlnr: Johannes ‘Dus’ Calis, Willem Calis, Johannis Reginus Anthonius Calis en Sacha van der Zwaan

Voordat we het over ‘de Kaerels’ gaan hebben, eerst nog even terug naar oom Jan. Sacha heeft het er moeilijk mee als ze vertelt dat Joannis Reginus Anthonius Calis (geboren 14/10/1940) vorig jaar op 14  juli is overleden. Jan  was – net als Sacha’s moeder – een kind van   Willem  Calis (31/08/1914–30/01/1974), haar opa. Willem was op zijn beurt weer een zoon van Johannes ‘Dus’ Calis (09/03/1867–05/01/1936), de overgrootvader van Sacha maar liefkozend, doch verwarrend, ‘opa-van-opa’ genoemd. Iedereen kende hem als ‘Jan Dus’, hetgeen waarschijnlijk afgeleid is van zijn moeders meisjesnaam: Lambertje van der Dussen. Deze Jan Dus had uit zijn eerste huwelijk met Bernardina Kaarsgaren (1867–1905) 13 kinderen en uit zijn tweede huwelijk met Jansje Speller (1877–1945) nog eens 7 kinderen, waaronder Willem. Overigens is een groot aantal van die 20 kinderen vroeg overleden of dood geboren. Het gezin van Jan ‘Dus’ Calis woonde op Sint Jan­straat 13. Jan ‘Dus’ Calis was 36 jaar toen hij door Ferdinand Hart Nibbrig (1866-1915) op het schilderij ‘de Kaerels’ werd geschilderd.

In 1907 voltooide schilder Ferdinand Hart Nibbrig dit schilderij, met als thema de protestmars van De Erfgooiers naar aanleiding van het conflict dat in 1903 ontstond tussen de Oude Vergadering en de ‘nieuwe partij’. Hart Nibbrig stelde de groep denkbeeldig samen uit portretschetsen die hij in de loop der jaren had vervaardigd. We herkennen enkele personen ook van zijn andere schilderijen. Dr. A.C. J. de Vrankrijker geeft in zijn boek ‘Stad en Lande van Gooiland’ uit 1968 al een vrij nauwkeurige opsomming van alle personen op het schilderij maar er blijven ook nog enkelen onbekend. De lijst wordt in de loop der jaren nog enigszins uitgebreid met onder andere dus: Jan ‘Dus’. Hij staat helemaal links op het schilderij, naast de boom en achter de geheel in het bruin geklede Willem Puijk (Willem van Krelia). 

Het feit dat Sacha’s overgrootvader, oftewel opa-van-opa, op dit beroemde en typerende schilderij staat afgebeeld vormde haar inspiratie om het te gaan borduren. Een hele uitdaging maar ook een intensieve voorbereiding. De foto van het schilderij moet eerst worden omgezet naar een borduurpatroon en tegelijkertijd moet de kleurintensiteit van de foto worden aangepast naar de kleurstellingen die voor borduurgaren beschikbaar zijn. Sacha legt uit dat zij in de loop der jaren een grote collectie kleuren en garens heeft opgebouwd waaruit zij wil blijven putten. Zorgvuldig krijgt iedere streng garen een eigen nummer en wordt op een zelfontwikkeld kaartsysteem bewaard. 

Via borduureenfoto.nl wordt het uiteindelijke patroon samengesteld en kan het worden uitgeprint; voor dit schilderij waren 60 vellen A4 nodig.

Jan Calis en Sacha van der Zwaan, Singer Laren 2014 © Koos Breukel