Persoonlijk erfgooiersverhaal Timo Smit op Open Monumentendag

Een markante datum in de geschiedenis van de erfgooiers is 1 mei 1903, want toen werd de Laarder Hendrik Smit (geb. 1881) door een militair doodgeschoten bij het ‘Meenthek’ in Blaricum, nadat hij met een groepje van zes boeren uit Laren de Meent op wilde gaan met vee, volgens eeuwenoud gebruik. 

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 166 [2023-4]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 9,50 per stuk in de Lindenhoeve en bij Bruna te koop, zolang de voorraad strekt.

Tekst: Wim Keizer

De burgemeester van Blaricum had de toegang echter verboden, omdat het bestuur van de Vereniging Stad en Lande van Gooiland bepaald had dat slechts gebrandmerkt vee uit het eigen dorp op een bepaald deel van de meent mocht grazen. De boeren kwamen daartegen in verzet, zij vonden dat hun vee op alle ‘gemene gronden’ (de meenten) moesten kunnen grazen en dat hun belangen slecht door het bestuur werden behartigd. 

Op 12 mei 2014 is op die plek een monument ter ere van Hendrik Smit onthuld en kwam er een Hendrik Smitlaantje.

Het thema van de Open Monumentdagen was ‘levend erfgoed’. De HKL had Timo Smit, erfgooier, oud-voorzitter van Larens Behoud en oud-bestuurslid van de HKL, op zaterdag 9 september bereid gevonden een lezing te houden over de erfgooiers en zijn persoonlijke band met de geschiedenis van deze Gooise boeren.

Timo begon zich voor te stellen als Tijmen van Tijmen van Gijs van Chris van Stijn en Zwaan. Overgrootvader Chris Smit was getrouwd met Heintje en zij waren de ouders van Gijs (de opa van Timo) en diens jongere broer Hendrik. Na de dood van Hendrik trouwde zijn verloofde met Gijs. De verloofde van Hendrik was dus later de oma van Timo. Waarmee zijn persoonlijke relatie met dit stukje erfgooiers-geschiedenis duidelijk werd.

Boerenwagens

Timo nam de aanwezigen eerst mee in de lange geschiedenis van de erfgooiers, met als opvallende overblijfselen de boerderijen in het dorp en het bestaan van het Goois Natuurreservaat. Timo had als kind nog gehoord hoe de boerenwagens uit het dorp naar de meenten gingen. Nu rijden er Ferrari’s. Het Gooi van arme boeren werd het Gooi van rijke burgers. 

Vooruitgang

Timo nam dat woord ‘vooruitgang’ een aantal keren in de mond en liet duidelijk blijken, net als de toenmalige erfgooiers, strijdbaar te zijn tegenover kwalijke bijverschijnselen van ‘vooruitgang’. Het was de vooruitgang die eind jaren zeventig uiteindelijk leidde tot het einde van de Vereniging Stad en Lande, de organisatie van de erfgooiers. Een einde waar eerder al diverse voortekenen van waren. De aanleg van spoorlijn en stoomtram eind negentiende eeuw, gevolgd door de komst van forensen met in hun kielzog kunstenaars, leidde tot steeds meer druk op de omgeving, waarbij bestuurders van Stad en Lande (vaak burgemeesters die belang hadden bij de verkoop van gronden voor woningbouw en industrie) tegenover hun leden kwamen te staan. En dat ging dus zo ver dat in opdracht van een burgemeester een erfgooier doorgeschoten werd.

Beter gebekt

Gijs Smit was ouder dan Hendrik, maar moeder Heintje Smit-Voskuilen vond het beter dat Hendrik meeging met de vijf andere Larense jonge boeren, omdat Gijs een bescheiden persoon was en Hendrik beter gebekt. Tegenover die zes boeren had de burgemeester 56 bewapende militairen laten aanrukken. Een overmacht die leidde tot een ramp in het leven van de familie. “Ze zullen me op mijn eigen land toch niet doodschieten. Dat durven ze niet,” had Hendrik vlak voor het fatale schot nog geroepen. Timo vertelde dat Heintje na de dood van Hendrik nooit meer naar de kerk ging. Ze heeft erna nog veertig jaar geleefd, vol met schuldgevoelens over de dood van haar zoon. Gijs trouwde met de verloofde van Hendrik. Timo had Tijmen van Tijmen van Hendrik kunnen zijn, maar het werd Tijmen van Tijmen van Gijs. 

Strijdbaarheid

Volgens Timo is het overgrote merendeel  van alle nieuwbouw in het Gooi op erfgooiersgrond gebouwd en is daar in de loop der jaren veel te weinig voor betaald. Enkele jaren geleden werd zelfs de erfgooiers-erfenis, het Goois Natuurreservaat, bijna overgedragen aan het PWN, lees de provincie Noord Holland. Daar heeft Timo met enkele kompanen nog net op tijd een stokje voor kunnen steken. Dat moet natuurlijk van de Gooise gemeenten blijven en gevoelsmatig veel meer van haar burgers. Strijdbaarheid en waakzaamheid blijven dus geboden om wat nog over is van ons erfgoed te behouden, zo vindt Timo. Hij eindigde daarom met het warm aanraden om lid/donateur te worden van de Stichting Stad en Lande. υ

Meer informatie over de erfgooiers is te vinden op de website van de Stichting Stad en Lande van Gooiland.