Jan Sluijters ‘Winterlandschap te Laren’

Vlak voordat het schaatsevenement IJs op de Brink zich voor de zesde keer nestelde onder de kathedrale bomen rond de Coeswaerde, kwamen er drie sfeervolle winterse schilderijen op de markt die begin vorige eeuw werden geschilderd in Laren. Allereerst De Hut van Mie, verbeeld door David Schulman (1881 -1966). Het ‘Huis van Mie Richter en Toon Schaapherder en hun acht kinderen’ werd in het Brinkhuis bij Zuydwal Veilingen afgeslagen voor 2500 euro. Bij het Amsterdamse veilinghuis Christies ging het er een dag later wat spectaculairder aan toe. Skaters on The Brink van Frans Langeveld (1877- 1939) werd maar liefst geveild voor 43.500 euro. Het belangrijkste tableau echter werd te koop aangeboden bij Dolf D. van Omme. 

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 126 [2013-4]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.

Leo Janssen

Deze jonge Amsterdamse kunsthandel bood een Winterlandschap te Laren aan afkomstig van de erven van de kunstenaar Jan Sluijters (1881-1957). Een eerste kennismaking met het dorp Laren in 1906 van een bezeten schilder vol idealisme en vernieuwingsdrang. Laren, het kunstenaarsdorp waarin Sluijters die op 12-jarige leeftijd van ’s-Hertogenbosch naar Amsterdam verhuisde, drie jaar later zou gaan wonen. Tot 1911 in villa ‘Vita Nuova’ (het Nieuwe Leven) aan de huidige Hilversumseweg bij de A-1.

In de Nederlandse schilderkunst zijn winterlandschappen een terugkerend thema. Kiezen David Schulman en Frans Langeveld ‘traditioneel’ voor een klassiek illustratieve verbeelding, Jan Sluijters geeft er binnen dit thema een eigen draai aan. Op het schilderij zien we in de verte het dorp Laren uitgebeeld door middel van diverse boerderijen. De rieten daken zijn bedekt met sneeuw. Op de besneeuwde aarde, gelegen voor de boerderijen, zien we een viertal figuren druk in de weer met een sneeuwballengevecht. Gezien de winterse sfeer, overheerst de witte toets. Als men echter goed kijkt, ontdekt men dat er in het wit diverse kleuraccenten zijn te vinden. Vooral in de lucht heeft Jan Sluijters deze accenten met korte penseelstreken aangebracht, zodat het net lijkt, alsof het nog sneeuwt. Het 76 bij 30 cm brede schilderij Winterlandschap in Laren is bijzonder in twee opzichten. Enerzijds is het Sluijters eerste kennismaking met het kunstenaarsdorp Laren, anderzijds is het één van de vroegst bekende landschappen binnen zijn oeuvre, een thema dat hij in de jaren daarna veelvuldig zal uitwerken.

Het schilderij is door Sluijters, een van de vernieuwers van de Nederlandse schilderkunst aan het begin van de 20e eeuw, vervaardigd kort na de intrekking op 11 december 1906 van zijn jaargeld van de Prix de Rome. De Prix de Rome was – en is nog steeds – de meest genereuze prijs voor jonge kunstenaars. Een prijs vol allure en met een zeer lange traditie. In 1808 werden door Lodewijk Napoleon tijdens de Franse bezettingkunstenaars toegelaten om in aanmerking te komen voor een jaargeld. In verschillende categorieën. Historie, landschap, grafiek, beeldhouwkunst en architectuur. Jan Sluijters die in 1904 aan deze eindstrijd van de aanmoedigingsprijs deelnam – met als concurrenten Meindert Butter, Salomon Garf en Huib Luns – won glansrijk en maakte met zijn gewonnen geld een studiereis naar Rome. Maar de jury die hem de prijs had toegekend, zette na twee jaar die toelage weer stop, omdat het schildersbeest Sluijters volgens hen zich onderweg, in Parijs te veel had laten beïnvloeden door de Franse fauvisten (‘de wilden’), impressionisten én door het Parijse uitgaansleven. Studies bijvoorbeeld voor het beroemde schilderij ‘Bal Tabarin’ vielen niet in de smaak bij de Jury. In 1906 sprak zij er schande van en betreurde het, dat ‘den maker zich zoo licht laat mêeslepen door wat de Jury meent te moeten noemen een vulgairen valschen smaak bij de ultra-moderne schilder.’ Met de hem verweten voorkeur voor ‘het valsche vernuft der nieuwe Fransche richting’ waarmee Sluijters in Parijs inmiddels was besmet, kwam hij in dat jaar dan ook artistiek en financieel geheel op zichzelf te staan.

Vanwege het verliezen van het jaargeld is Sluijters niet meer in staat om te reizen en verandert hij van thematiek. Was hij in Parijs zo gefascineerd geraakt door danshuizen en mondaine figuren, teruggekomen in Nederland richt hij zich op landschappen en stadsgezichten. Hij betrekt een atelier aan de Eerste Kostverlorenkade, een randgebied van Amsterdam-Noord, waar houtzaagmolens, fabrieksloodsen en andere onregelmatige bouwsels de omgeving bedrijvig en rommelig maken. Een slordige omgeving die hem bijzonder sterk maakt en hem inspireert zijn kunst een heel nieuwe uitdrukkingsvorm te geven. Hij zet, wellicht geprikkeld door de tegenstand van de jury, de eenmaal ingeslagen weg enthousiast en geïnspireerd voort. Hij werkt los en vlot en ontkomt niet aan de invloed van die andere vernieuwende Hollandse schilder die ruim vijftien jaar na zijn dood in bredere kring erkenning krijgt: Vincent van Gogh. Daarom is Winterlandschap in Laren een belangrijk werk in de ontwikkeling van Jan Sluijters. Het staat symbool voor de flexibiliteit in de thematiek van een jonge schilder die radicaal kiest voor vernieuwing in de schilderkunst.

Literatuur:

• J. Juffermans, Jan Sluijters Schilder
• Jan P. Koenraads, Laren en zijn schilders 
• www.dolfvanomme.nl