Het dorp, de oorlog, de mensen: Laren, WO II, 7 inwoners

“En de Joden, zij zullen het zwaarst worden getroffen. Deze tweemaal honderdduizend Joodse Oostenrijkers zijn gedoemd collectief het worgingsproces te ondergaan, dat op de Joodse Duitsers sedert vijf jaren wordt toegepast. Een stortvloed van wee en rampspoed zal over hen worden uitgestort. En nergens zullen zij een toevluchtsoord vinden. Alle grenzen zijn voor hen gesloten. Geen ontkomen is er voor hen. Behalve door de dood, die velen hunner zich dan ook reeds zelf hebben gegeven.” Citaat van vakbondsbestuurder en politicus Henri Polak (1868-1943) uit maart 1938, vlak na de ‘Anschluss’ van Oostenrijk bij Nazi-Duitsland. 

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 152 [2020-2]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.

Boeksignalering

Dit citaat staat in het nieuwe boek Het dorp, de oorlog, de mensen van Ineke Hilhorst en Teun Koetsier, uitgegeven door de Historische Kring Laren (HKL) in samenwerking met Uitgeverij Van Wijland. ‘Het dorp’ is Laren, ‘de oorlog’ is de Tweede Wereldoorlog’ en ‘de mensen’ zijn zeven personen die in Laren gewoond hebben en die, zoals iedereen, moesten kiezen hoe ze zich wilden gedragen: de bezetting toejuichen, de bezetters bestrijden of lijdzaam toezien. Een principiële houding aannemen of opportunistisch handelen? ‘Goed’, ‘fout’ of ‘grijs’? Eén van die zeven is Henri Polak, die al in de jaren dertig waarschuwt tegen het nazisme. Wat de andere zes betreft, kiest politicus Obbondus Sikkens, wethouder in Laren en daarna burgemeester van Oegstgeest, voor de NSB. De van oorsprong Canadese Mona Parsons gaat in het verzet. Lizzy Breman, vrouw van de schilder Co Breman, legt oecumenische verbindingen. Onderwijzeres Ria van Dijk waagt zich bij de Limburgse graaf Maximiliaan de Marchant et d’Ansembourg in het hol van de NSB-leeuw. Wiskundige Roland Weitzenböck, o.a. voorzitter van de Larense Schaakclub tot mei 1940, kiest de Duitse kant. De Duitser Albert Schlösser ontpopt zich als verzetsheld. In het hoofdstuk over Schlösser komt ook de rol van verzetsstrijder August (Guus) van Wilgenburg aan de orde. Historicus Aaldrik Hermans bracht vorig jaar een boek over hem uit (zie boeksignalering 2).

Verschillend gedrag
Mensen zoals ik, geboren na WO II, kennen de oorlog alleen uit mondelinge en schriftelijke overleveringen en filmbeelden. Mensen bij wie al lezend en kijkend de vraag opkomt: wat zou ik zelf gedaan hebben als ik geconfronteerd zou zijn geworden met de dilemma’s die oudere generaties op zich zagen afkomen?

De zeven hoofdpersonen in het boek gedragen zich heel verschillend. De verhalen laten zien hoe karakter en omstandigheden een beslissende invloed hebben en bepalen waar mensen stonden in de mondiale krachtmeting waarin ook Nederland, voor het eerst sinds Napoleon, wordt meegesleurd. In 1913 vierde Nederland nog honderd jaar bevrijding, maar van een herdenking van 150 jaar bevrijding is het nooit gekomen: sinds 1945 tellen we opnieuw.

Overstijgend
Omdat de gebeurtenissen zich afspelen in een eenheid van plaats en tijd, stijgen de verhalen uit boven de gebeurtenissen van een specifieke gemeenschap of personen. De levens van de hoofdrolspelers illustreren de achtergronden en omstandigheden die leiden tot het maken van cruciale keuzes.  

Toegankelijk
Het dorp, de oorlog, de mensen is een boeiende beschrijving van mensen, hun keuzes en de gevolgen van die keuzes. Ineke Hilhorst is documentairemaker, schrijfster, interior designer en cultuurproducent. Haar man Teun Koetsier is historicus en filosoof van de wiskunde. Hij is tevens secretaris van de HKL. Hilhorst en Koetsier hebben grondig research gedaan. Het boek is heel toegankelijk geschreven. Interessant is ook de ‘omgeving’ van hoofdpersonen, zoals de ontwikkeling van de politiek in Laren, met jarenlang een grote meerderheid voor de RK Staatspartij, die uiteindelijk in 1939 omslaat in een minderheid. En de komst van partijen die behoud van het dorpsschoon van Laren voorop stellen.

Het boek is een must voor iedereen – ook (ver) buiten Laren – met belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog. Het is het derde deel van een trilogie. De eerste twee delen zijn Schieten op de Maan, Gezag en Verzet in Laren NH in WO II, door Teun Koetsier en Elbert Roest uit 2016 (redactie Ineke Hilhorst) en De Slag om de Berg-Stichting, door Ineke Hilhorst, Teun Koetsier en Elbert Roest uit 2017. 

Wim Keizer

Ineke Hilhorst en Teun Koetsier, Het dorp, de oorlog, de mensen.
Historische Kring Laren in samenwerking met Uitgeverij Van Wijland, 2020. ISBN 978-90-9033-030-3. Prijs € 19,95.

Verkrijgbaar in alle boekhandels en bij de HKL (gedurende openingsuren).