Covid-19 niet de eerste pandemie

Op dit moment teistert één van vele coronavirussen de wereld. De officiële naam is SARS-CoV2 en de ziekte die het veroorzaakt heet Covid-19. SARS staat voor Severe Acute Respiratory Syndrome en Covid-19 voor Coronavirus Disease 2019. Nu de virusuitbraak wereldwijd is, spreken we over een pandemie.

Teun Koetsier, secretaris van de Historische Kring, dook in de geschiedenis, vertelt over de Spaanse griep en laat ook zien wat deze voor gevolgen had in Laren.

Een eeuw geleden, terwijl de Eerste Wereldoorlog nog in volle gang was, werd de wereld getroffen door een pandemie die vele miljoenen doden eiste: de Spaanse griep. Bij de Spaanse griep onderscheidt men vaak drie grote golven, alle drie samengesteld uit kleinere golven. De eerste golf viel in het voorjaar van 1918.  Amerikaanse soldaten brachten de ziekte mee uit de Verenigde Staten naar Europa. Engelsen, Fransen en ook Duitsers werden eveneens ziek. In de oorlogvoerende landen hield de censuur de berichtgeving over de ziekte echter tegen. Spanje was neutraal en daardoor leek het of de ziekte zich daar voor het eerst manifesteerde. Dat leidde tot de naam Spaanse griep. 

Soldaat in kamp Laren
De voorjaarsgolf ging aan Nederland voorbij. De tweede bereikte Nederland in de zomer van 1918. De derde golf kwam in de eerste helft van 2019. De tweede golf vroeg verreweg de meeste slachtoffers. Enkel maanden lang teisterde de ziekte het land en ook het dorp Laren. 

Nederland was gemobiliseerd en op de vele legerplaatsen kon het virus zijn gang gaan. In Het Volk van 31 juli 1918 meldt een soldaat uit kamp Laren: “Je wordt [ als je griep krijgt] uit het frisse kamp weggehaald, en naar een barak gebracht waar plm. 200 zieken liggen op strozakken tegen elkaar aan. De stank slaat je bij het binnenkomen reeds tegemoet. Daar moet je zowat 4 dagen blijven liggen. In dien tijd wordt het aan je zelve overgelaten of je je wilt wassen, waarvoor je buiten de barak moet zijn. Voldoende verse lucht komt er niet. Geneeskundige behandeling is er niet.” Een paar dagen later meldt het Rotterdamsch Nieuwsblad van 3 augustus 1918 overal uit het land grote aantallen zieken. Er staat ook: “De militair A. Hoevmans uit Hilversum is in het kamp bij Laren aan Spaansche griep gestorven”.

Schoolklassen naar huis
Hele gezinnen werden ziek en begin oktober werden op de Zusters- en de Broederscholen klassen naar huis gestuurd omdat de leerkrachten ziek waren geworden. Op 23 oktober kon er nog steeds geen normaal onderwijs worden gegeven en in vele gezinnen was de normale gang van zaken verstoord. Pas op 15 november 1918 meldde de Gooi- en Eemlander dat de ziekte in Laren tot staan was gekomen en het aantal ziektegevallen terugliep. 

Het aantal slachtoffers wereldwijd liep in de vele miljoenen. Het sterftecijfer in Nederland schoot in 1918 omhoog van 13 naar 17 promille.*  Dat betekent dat in 1918 een kleine 30.000 mensen meer stierven dan in 1917 en 1919. De oorzaak: de Spaanse griep. Laten we zeggen dat rond 1% van de bevolking overleed aan de Spaanse griep of aan een erop volgende longontsteking, hetgeen vaak gebeurde. 

Ook in Laren piek in 1918
Het getal der slachtoffers in het dorp Laren bedroeg ettelijke tientallen. Het aantal begrafenissen geeft een indicatie. In 1917 werden in Laren op de twee begraafplaatsen samen in totaal 53 mensen begraven. In 1918  zijn dat er 94 en in 1919 zijn het er 63. In 1918 heeft Laren 4601 inwoners. 

Er zijn verschillen tussen de situatie toen en nu. Vooral mensen tussen de 20 en de 40 overleden aan de Spaanse griep, terwijl het coronavirus in het bijzonder ouderen velt. 

Mobiliteit groter
Omdat men tegenwoordig veel mobieler is door de auto, de luchtvaart en de veel dichtere transportnetwerken kan het virus zich sneller verspreiden.  Er is nu geen wereldoorlog gaande en de informatie-uitwisseling tussen de verschillende landen is nu veel beter. Ook begrijpen we nu veel beter hoe virussen functioneren en de overheid kan maatregelen nemen. Men gaat ervan uit dat de Spaanse griep enkele tientallen miljoenen doden eiste. Op https://www.worldometers.info/coronavirus/ is te zien hoeveel slachtoffers de corona-pandemie tot het moment van raadplegen gemaakt heeft.

Wiskundig model
Twee Schotten, Kermack en McKendrick, ontwikkelden in de jaren twintig een wiskundig model waarmee je kunt uitrekenen hoe een besmettelijke ziekt zich in veel gevallen verspreid.  Varianten van hun model worden nog steeds gebruikt.

Na de eerste infectie neemt het aantal zieken snel toe omdat maar heel weinig individuen immuun zijn. Na verloop van tijd bereikt het aantal zieken een maximum. Dan zijn zoveel individuen overleden of immuun geworden dat het virus zich moeilijker kan verspreiden. Als de laatste zieken niemand meer kunnen aansteken is de epidemie ten einde. Voor een redelijk homogene gemeenschap is dit een bruikbaar model. Het laat zien dat als je het moeilijker maakt voor het virus om zich te verspreiden de piek in het aantal zieken omlaag gaat en later komt. Je ziet zo in het model het effect van de maatregelen die de overheid nu neemt tegen het coronavirus. 

Omdat de grafiek van het aantal geïnfecteerde individuen (de rode lijn in de figuur) een golfvorm heeft spreekt men wel van golven. 

Omdat de echte wereld bestaat uit vele gemeenschappen verspreid over de globe verloopt een pandemie anders. Je kunt een pandemie zien als een samenstel van vele kleinere golven die soms tegelijk maar ook na elkaar kunnen plaatsvinden en ook niet allemaal dezelfde vorm hebben. 

Meer over Laren
Voor meer over Laren en de Spaanse griep zie het artikel van Bep de Boer uit 2010. Aardig is ook het stukje van Ernst Wortel uit 2011 over de ziekenhuizen in Laren.

*) Bron: https://www.nidi.nl/shared/content/output/2003/nidi-2003-bevolkingsatlas.pdf