Laren in mei 1940

In dit artikel wordt gekeken naar de gebeurtenissen in de periode van september 1939 t/m mei 1940. Deze periode vormde de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog.

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 87 [2004-1]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.

Hans Petersen

Internationale ontwikkelingen
Nadat Duitsland steeds verdergaande territoriale eisen ging stellen aan zijn buurstaten liepen in 1938 de spanningen in Europa hoog op. Ook de Nederlandse regering, die wilde proberen om net als tijdens de eerste Wereld Oorlog Nederland neutraal te houden, werd met deze spanningen geconfronteerd. Na de beruchte conferentie van München in september 1938, waar Duitsland zijn zin kreeg namen de spanningen snel af, dit was echter van tijdelijke aard want in 1939 richten de Duitsers hun blik op Polen, dit land werd gesteund door de inmiddels wakker geworden Engelse en Fransen en wilde niet toegeven. Op 1 september 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit.

De ontwikkelingen in Laren
Ook in Laren werden de toegenomen spanningen gevoeld, nadat op 27 augustus 1939 een voor mobilisatie was afgekondigd was het de gehele dag rond het gemeentehuis erg druk, vele honderden mensen kwamen de aankondiging lezen die op het verkiezingsbord was aangeplakt.

Op 28 augustus om 13.00 uur werd de mobilisatie voor het gehele leger uitgeroepen, de lichtingen 1924 t/m 1938 moesten op 29 augustus opkomen. Nadat het gemeentehuis het betreffende telegram had ontvangen werd dit direct aangeplakt op vier borden in het dorp, te weten: aan de Brink, bij het gemeentehuis, aan de Torenlaan en op het Zevenend, vele honderden inwoners kwamen de oproep lezen.

Op 29 augustus werd tevens gestart met de invordering van diverse auto’s en paarden in het dorp, in totaal werden 70 paarden en 20 auto’s gevorderd. De opgeroepen militairen werden met de Gooische tram vervoerd, tevens werden in het dorp bij een twintigtal huizen borden geplaatst met de melding dat in het betreffende huis een luchtbescherming telefoonpost was gevestigd.

Ook in de dagen die volgen staat alles in het teken van de dreigende oorlog.

In de eerste plaats zijn veel gezinnen uiteen gerukt doordat personen zijn gemobiliseerd, dit heeft ook voor vele bedrijven gevolgen omdat arbeidskrachten zijn opgeroepen.

Het grootste gevaar vormt de kans op een luchtaanval, de meeste activiteiten van het gemeentebestuur maar ook leden van de Buurtvereniging ‘t Klooster richten zich dan ook op de bescherming tegen de gevolgen van luchtaanvallen.

Zo vraagt het gemeentebestuur geld voor de aanleg van schuilkelders en wordt de luchtbeschermingsdienst actief, er worden verduisteringsoefeningen gehouden, de bevolking kan voor f 3,50 een gasmasker bestellen op het postkantoor. Het hoofdkwartier van de luchtbeschermingsdienst wordt gevestigd in De Wilde Zwanen, het huis van de familie Singer.

De Buurtvereniging ‘t Klooster neemt zelf het initiatief om de wijk het Zevenend beter te beschermen, de hier wonende 650 gezinnen voelen zich niet veilig!

Ook wordt een distributiedienst ingesteld, iedere inwoner van Laren krijgt hiervoor een distributiestamkaart uitgereikt, het distributiekantoor wordt gevestigd in het toenmalige postkantoor.

Om de bevolking beter te kunnen beschermen wordt de in 1918 opgerichte burgerwacht bewapend, ook wordt een EHBO afdeling opgezet waarvoor maar liefst 33 inwoners met succes examen doen.

In het kamp van Laren zijn 900 militairen gelegerd, en de leiding van dit kamp vraagt dan ook aan de gemeente of in Laren niet gezorgd kan worden voor de nodige ontspanning voor de militairen. Direct na de ontvangst van dit verzoek wordt een comité opgericht dat reeds op 21 november een eerste feestavond organiseert in het R.K. werkliedengebouw. Er zouden nog vele activiteiten volgen, zo werd op 5 december een groots Sinterklaasfeest gevierd in het kamp waarbij de Sint op zijn schimmel en Piet aanwezig waren. Om deze activiteiten te betalen werd een beroep op de bevolking gedaan.

In de eerste maanden van 1940 lijkt iedereen gewend aan deze nieuwe toestand, de hoeveelheid berichten in De Bel nemen dan ook sterk af. Opvallend is het feit dat de wijk het Klooster de beschikking krijgt over een blokwagen met een uitschuifbare ladder, brandslangen, brancards, een houweel, schoppen, stormlampen, etc. Ook worden plannen gemaakt om een eigen blokhuis te bouwen aan het Klooster tussen nummer 39 en 41.

Ook de Larense boeren krijgen in de Boerenhofstede van de Boerenbond de nodige voorlichting over de luchtbescherming.

Tot slot laat ook het Korps Vrouwelijke Vrijwilligers (KVV) van zich horen, via een propaganda-avond in Hotel Hamdorff, doel is om de vrouwen ook een actieve rol te geven bij de bescherming van het vaderland door hulpverlening aan de overheid.

De gemeente Laren maakt zich in deze tijd wel nog zorgen over het doorgaan van de Kermis omdat dit anders een tekort van f 12.000 zal veroorzaken in de begroting voor 1940!

Mei 1940

In de nacht van 10 mei om drie uur wordt Nederland door de Duitsers overvallen en is de oorlog een feit. Laren heeft niet veel gevaar te duchten omdat het met uitzondering van de Rijksweg niet van strategisch belang is!

Toch staat het dorp op zijn kop, de burgemeester heeft nu dankzij de afgekondigde staat van beleg de macht in handen en neemt diverse maatregelen. Zo worden na de eerste schrik gevaarlijke elementen door de politie en militairen opgepakt en naar elders gebracht ook wordt de schilderijen verzameling van de gemeente naar een veilige bewaarplaats overgebracht.

Het nieuws in De Bel is door de ingevoerde perscensuur beperkt, toch wordt gemeld dat het dorpsbeeld totaal gewijzigd is omdat na 20.00 uur geen mens meer op straat mag zijn en dat de verduistering goed werkt.

Iedereen stond in deze dagen voor iedereen klaar. Met bewonderenswaardige energie hebben de burgemeester, het gemeentebestuur, de secretaris, het personeel, de politie, de burgerwacht en de KVV hun plicht gedaan!

Ook de luchtbeschermingsdienst functioneerde, ondanks het valse luchtalarm, goed.

De bevolking wordt opgeroepen om goed naar de radio te luisteren, en niets te verzinnen omdat er veel onzin en sensatie verhalen worden verspreid.

Helaas waren de Duitsers te sterk, en moest het Nederlandse leger reeds op 14 mei na het onnodige bombardement van Rotterdam de strijd staken.

De tijd hierna
Na de overgave doet de burgemeester via een proclamatie een oproep tot de bevolking om:

• Geen geweld of verweer tegen de bezetter te gebruiken,
• Geen vijandelijkheden te plegen,
• Alle vuurwapens in te leveren,
• Zoveel mogelijk binnen te blijven.

In een besloten zitting van de gemeenteraad wordt spontaan besloten om alle persoonlijke kwesties te vergeten.

Ook volgt er een verbod op het gebruik van benzine, moeten vluchtelingen zich melden, wordt de verduistering gecontroleerd en moeten vuurwapens worden ingeleverd.

Langzamerhand neemt, voor zover als mogelijk, het normale leven weer zijn gang, alhoewel de gemeente pech heeft want de kermis gaat niet door, de bevolking kan echter gewoon poffertjes gaan eten want de poffertjeskraam is wel gekomen en ook de Sint Jansprocessie ging door. Er braken vijf zware jaren aan.