Leonard Vis boeiende verteller
In een bomvolle Lindenhoeve hebben dinsdagavond 2 mei zo’n 60 toehoorders bij tijd en wijle ademloos geluisterd naar de verhalen van de 92-jarige Leonard Vis. Hij vertelde over zijn periode als onderduiker in het Gooi en zijn ervaringen na de oorlog. De heer Vis, die in 1954 naar Amerika emigreerde en sinds 1967 in Canada woont, bleek een boeiende verteller die in accentloos Nederlands terugkeek op zijn leven. Hij deed dat met relativering en humor. Zijn voornaamste boodschap aan de jeugd was dat je ‘survival skills’ en ‘street smarts’ nodig hebt.
Op 30 september 1943 werd Vis (toen 13 jaar) samen met 29 andere onderduikers opgepakt in pension De Hoeve in Laren. Vis was een van de weinige overlevenden. Net als de anderen werd hij wel naar Amsterdam gebracht, maar hij ontsnapte uit de trein die hem naar Westerbork zou brengen en hij dook vervolgens opnieuw onder, het laatst in Huizen. Hij is de laatste overlevende van de groep van 32 onderduikers, van wie er 29 zijn vermoord in concentratiekampen.
De in Laren woonachtige historicus en onderzoeker Aaldrik Hermans heeft er vijf jaar aan gewerkt om samen met Leonard Vis het boek ‘Ies Bleekrode en zijn 32 Joodse onderduikers’ te schrijven. Bleekrode dreef samen met zijn vrouw Els Garms pension De Hoeve. In het boek wordt de geschiedenis van de Bleekrodes en hun onderduikers uitvoerig in kaart gebracht. Kwartaalbericht 164 (2023-2) van de HKL bevat een bespreking van het boek en een interview met Aaldrik Hermans.
De avond begon met een toelichting van Hermans op zijn boek. Het begon ermee dat hij in het Nationaal Archief een briefje vond met 32 namen. Via de website Joods Monument kon hij van die lijst ‘Theo Vis’ niet vinden, maar later kwam hij erachter dat het om de in Toronto wonende Leonard Vis ging, een man met een heel goed geheugen. Zijn verhalen bleken een belangrijke aanvulling op de stukken uit de archieven te zijn. Volgens Hermans een reden om niet neer te kijken op ‘oral history’.
Interview
De lezing van Leonard Vis kreeg de vorm van een interview door HKL-secretaris Teun Koetsier. Die vroeg of Vis zich nog het begin van de oorlog kon herinneren. “Ja, ik herinner me nog de vliegtuigen die 10 mei over kwamen. Ik had Duitse postzegels met allemaal van die nullen door de inflatie en ik zei ‘als we nu die postzegels aan de Duitsers geven, blijven ze dan weg’.” Net als zovelen, geloofden ook Vis en zijn ouders niet dat ze heel veel gevaar zouden lopen. Het idee was, net als aan het begin van de Eerste Wereldoorlog, dat het met de Kerst wel afgelopen zou zijn. Maar de maatregelen tegen Joden werden geleidelijk steeds heftiger. Wat doe je dan? Vis: “Er was geen boek Going into hiding for dummies. Maar gelukkig kwam er in Bussum een man, Willem Mellink, die de familie hielp in onderduik te gaan. ‘Hij zei: kan ik u helpen’. Dat is het mooist wat iemand kan zeggen.”
In het boek zegt Vis dat hij niet zou weten hoe Villa Senang in Huizen (een van zijn onderduikadressen) er uitziet. Hij zag alleen de binnenkant. Zo heeft hij ook niet geweten dat het pension in Laren De Hoeve heette, want hij kwam door de achterdeur binnen en ging er door de voordeur weer uit, zonder achterom te kijken. Vis vertelde ook dat de wandeling van Villa Senang in Huizen naar De Hoeve in Laren begeleid werd door politiemensen. “De politie was, op een enkeling na, niet verkeerd. Ze deden hun plicht.” Toen aan de orde kwam hoe het mis is gegaan, antwoordde Vis dat het bijzondere is dat het eigenlijk heel lang heel erg goed gegaan is, met zo veel onderduikers en zoveel leveranciers die er vanaf wisten.
Op de vraag hoe Vis de bevrijding had ervaren, zei hij dat Huizen niet bevrijd is in de zin dat er geallieerden kwamen. “Er was unconditional surrender, maar mijn vader (met wie Leonard toen samen ondergedoken zat – red.) wilde niet dat we naar buiten gingen, want hij was bang voor verdwaalde kogels. De bevrijding was voor mij een anticlimax. Pas drie dagen later zag ik de eerste jeep, de Duitsers zaten toen nog bij de Phohi-zender.”
Vragen
Na het interview beantwoordde Vis nog een aantal vragen, o.a. over zijn familie. Ook zijn ouders, broer en zus (nu wonend in Israël) overleefden de oorlog. Maar Vis zei dat we niet moeten onderschatten wat mensen ondergaan in situaties zoals die waarin zij terechtgekomen waren.
Meer lezingen
Leonard Vis zal ook spreken tijdens de dodenherdenking op 4 mei in Laren. Daaraan voorafgaand wordt het boek voor genodigden gepresenteerd in Singer. Vervolgens worden er bij de parkeerplaats 29 Stolpersteine (struikelstenen) gelegd. Twee van de 32 onderduikers waren voor de inval vertrokken, maar een van hen, de schilder Baruch Lopes de Leão Laguna, werd iets later alsnog opgepakt en omgebracht in Auschwitz.
Omdat Vis ook in Huizen ondergedoken heeft gezeten, organiseert de Historische Kring Huizen een lezing van hem in de Nieuwe Kerk, op donderdag 11 mei om 20.00 uur.
Op de foto’s Leonard Vis (links) met interviewer Teun Koetsier.
(Publicatiedatum 3 mei 2023)
