Muzikale reis door de geschiedenis van ‘Muziekvereniging St. Jan’

Klokkengelui van de Larense Sint Jan vormen de beginnoten van de speciale ‘Johannes Ouverture’ die Nico Schimmel componeerde ter ere van de viering van het 90 jarig jubileum van de Muziekvereniging St. Jan op zondag 11  november jongstleden. De ouverture beschrijft het ontstaan van de muziekvereniging en dat heeft alles te maken met de kerk, ook al bestond er in 1922 nog geen basiliek en heette de vereniging nog geen St. Jan.

Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 122 [2012-4]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.

Hans Schaapherder

Op 15 oktober 1922 werd het R.K. Muziekgezelschap St. Vitus door postbode Lammert van der Veer, groentehandelaar Dirk de Boer en Kapelaan Uijttewaal opgericht als onderdeel van het jongenspatronaat. De fanfare (alleen koper instrumenten) van Katholieke signatuur werd door de kerk geprefereerd boven de reeds bestaande Larensche Harmonie uit 1909 waarvan nota bene Lammert’s broer dirigent was. De pastoor wist vele muzikanten over te halen om naar “dé Katholieke” over te stappen en de vereniging groeide daardoor snel. In 1933 werd de naam veranderd in R.K. Muziekgezelschap St. Jan en kwam de vereniging los van het patronaat. Muzikaal volgt de ouverture deze context met de thema’s ‘te Laren op de Dom’, ‘Het lied van Sint Jan’ en ‘Johannes Uitverkoren’ om uiteindelijk in een variant van ‘Lang zal ze leven’ over te gaan. De toon is gezet, in de bomvolle Singer theaterzaal wordt volop genoten van een groots opgezet jubileumconcert waar de muziek van de afgelopen 90 jaar de leidraad zal zijn. Op het programma staan vele muzikale hoogtepunten die een reis door de tijd markeren, gelijk de geschiedenis van de vereniging zelf. Op het podium spelen onder leiding van dirigent Marco de Jong 45 muzikanten die bestaan uit het Harmonie orkest, aangevuld met vele oud-leden. Traditioneel koper- en houtinstrumenten zoals dwarsfluit, hobo, es-klarinet, besklarinet, basklarinet, altsaxofoon, tenorsaxofoon, trompet, cornet, hoorn, trombone, bariton en bastuba, verrassend aangevuld met een drumstel. 

Pieken en dalen
Uiteraard staat het fameuze vaandel uit 1926 – en sindsdien enkele malen aangepast – fier achter de trotse Harmonie opgesteld. Op de achterwand van het podium worden filmpjes en beelden vertoond die de thematiek begeleiden waarbij de eerste gelijk de beste is en Charlie Chaplin de zaal weet te ontroeren. Zijn ‘Modern Times’ oogt net zo hectisch als de in 1922 nieuw opgerichte muziekvereniging die uit 19 leden bestond maar slechts 13 instrumenten ter beschikking had. Desondanks kon men op 24 juni 1923 reeds deelnemen aan de Sint Jansprocessie en werden al enkele kleinere nummers en marsen ten gehore gebracht. In 1924 werd voor het eerst deelgenomen aan een concours te ‘s Graveland waar de 2e prijs werd behaald, een voorschotje op succesjaar 1925 waar op het concours te De Bilt zowel prijzen voor de concert- als de marswedstrijd volgden en de eerste prijs van het concours te IJsselstein werd verovert. Een groter cadeau had men St. Vitus niet kunnen geven en toen men dan ook ‘s avonds in Laren terugkwam stond een grote menigte hen op te wachten en werd de muziekvereniging door de gehele Larense bevolking bejubeld. Beelden die prima voor de geest zijn te halen als op de Singer theaterwand zwartwit beelden van feestende en dansende mensen de rag-time verbeelden ter ondersteuning van de inmiddels ingezette “Tiger Rag”. Deze klassieke voorloper van de jazz past anno 2012 prima in het repertoire van de St Jan harmonie. Dat wordt ook bevestigd in het volgende nummer “Cycles and Myths” van Nuno Osorio waar je als het ware de vereniging kunt horen groeien. Zoals bij het eerste zelf georganiseerde concours in 1926 in ‘de Kuil’ aan de Jordaan, waar 70 korpsen aan deelnamen en dat door 10.000 mensen werd bezocht. ‘Cycles and myths’, losjes vertaald als ‘pieken en dalen’. Ook donkere wolken pakten zich boven de vereniging samen toen het bestuur na een controverse uit elkaar viel. Wederom was het aan Lammert van der Veer om de vereniging – inmiddels uitgegroeid tot 23 leden – in goede banen te leiden en werd er zelfs een (eerste) Jazzband opgericht. Op 29 mei 1930 werd op het Nationaal concours te Baarn zowel bij de marswedstrijd als bij de concertwedstrijd het hoogste aantal punten behaald en werd beslag gelegd op de eerste prijs waardoor de vereniging zijn intrede deed in de afdeling uitmuntendheid. De vereniging groeide hard, nieuwe instrumenten waren nodig en oudere waren aan reparatie toe. Om de instrumenten te kunnen bekostigen werd er door de leden langs de deuren van het dorp gecollecteerd en dankzij de gulheid van de Laarders kon men in minder dan geen tijd tot aankoop overgaan. Na de eerder genoemde naamswijziging in St. Jan en de omschakeling naar ‘harmonie’ in 1933 bleven de pieken en dalen elkaar afwisselen, was de vereniging enige tijd bestuursloos en moest er zelfs een heroprichtingsvergadering worden gehouden. Pastoor Th.W. Hendriks zwaaide Lammert van der Veer alle lof toe voor zijn doorzettingsvermogen en hij was trots te kunnen zeggen dat het Lammert was die door alle stormen heen de vereniging trouw was gebleven. Vlak voor de oorlog moest Lammert om gezondheidsredenen echter terugtreden en werd in H.G. Borghaerts, die trombone in het K.R.O. orkest speelde, een opvolger gevonden die de Harmonie in zeer korte tijd naar een hoger peil wist te brengen.

De verschillende nummers en stijlen van dit jubileumprogramma worden vermakelijk door acteur en schrijver Sjoerd Pleijsier aan elkaar gepraat. Zijn introductie van het tijdperk ‘Sound of Music’ gaat gepaard met een voorzichtige a-capella uitvoering van ‘Edelweiss’ ondersteund door een massaal mee-neuriën vanuit de zaal. Echt zingen laat hij liever over aan professioneel zangeres Suzan Poort die direct inzet op het uit de film bekende repertoire: ‘do-re-mi’. De muziek van de beroemdste musical-film aller tijden staat vanavond voor het tijdperk ‘jaren 40’, oftewel de oorlogsjaren. Het oorlogsthema wordt in de film breed uitgemeten als de familie von Trapp voor de Duitsers moet vluchten. Dezelfde oorlog heeft ook in Laren invloed op de geschiedenis van de Harmonie. De Duitsers kondigden maatregelen af die in strijd waren met alle Nederlandse opvattingen waardoor concerten en uitvoeringen nog nauwelijks mogelijk waren. Ook de kerkelijke leiders kwamen hierdoor in verzet en zo kon het gebeuren dat op bevel van de Bisschoppen van Nederland in 1942 de St. Jansharmonie ontbonden moest worden waardoor men ook niet tot de door de Duitsers in het leven geroepen cultuurkamer behoefde toe te treden. Vanaf die tijd werden alle instrumenten verstopt zodat de bezetter geen kans kreeg er oorlogstuig van te laten vervaardigen. De muziek uit de film draait om gouvernante Maria (Julie Andrews) die de kinderen van kapitein von Trapp (Christopher Plummer) leert muziek te maken, te zingen en plezier in hun leven te hebben. Zo vlak voor de pauze een mooie toekomstblik voor het verdere verloop van de geschiedenis van de St.Jan Harmonie.

Direct na de bevrijding speelde de opnieuw opgerichte Harmonie op 24 juni 1945 al weer mee in de Sint Jansprocessie. De oorlog, ellende, honger en vervolging mogen nimmer worden vergeten. Daarvan getuigt de Harmonie nog ieder jaar bij de dodenherdenking op de Brink. Gelukkig breekt er daarna weer een heel nieuw tijdperk aan, symbolisch weergegeven als het doek open gaat voor de tweede helft. Het podium is nu nog veel voller omdat ook de St.John Junior Band en de ‘mysterie guest’ plaats hebben genomen. Mysterieus is het zeker want Elvis is ‘alive’. ‘One for the money, two for the show, three to get ready, now go, go, go’. Het volle rock & Roll geluid van de Lansky Brothers in combinatie met de harmonie waait als een frisse wind door de zaal zoals ook het zilveren jubileumconcert op 12 oktober 1947 moet hebben geklonken in het K.A.B.-gebouw. Vele verenigingen uit Laren en het gehele Gooi kwamen hun gelukwensen aanbieden en onder leiding van H.G. Borghaerts werd een voortreffelijk en hoogstaand concert gegeven. Lammert van der Veer werd tot ere-lid benoemd, maar overleed een half jaar later. Onder grote belangstelling en begeleid door praktisch alle muziekverenigingen en vele PTT-ers werd hij naar het St. Janskerkhof gebracht. Na het vertrek van H.G. Borghaerts gaat men verder onder leiding van de nieuwe dirigent (ook wel directeur genoemd) Chr. v.d. Velden en 10 jaar later de heer De Kort. In de jaren vijftig is al goed merkbaar dat de passie en het lidmaatschap van vader op zoon worden overgedragen waardoor familienamen als Linssen, van Deursen en Calis altijd vertegenwoordigd zijn. Opmerkelijk daarbij is ook dat veel leden werkzaam zijn bij  de weverij van de Brink & Campman. In 1951 wordt boerenkapel “De Dorsvlegels” opgericht door Peter J. Linssen, Jan van Deursen, Bart Arends, Gijs Calis, Bertus Vos, Jan Majoor, Henk Calis, Gert de Rooy, Bertus Majoor, Nol de Boer en Theo G.G. Christenhuis – alias Berend Gerstekorrel – als vaandeldrager. Het was de intentie om met de boerenkapel geld in te zamelen voor het instrumentenfonds van de harmonie maar het grote succes van de boerenkapel steeg al snel boven deze ambitie uit. Niet alleen nationaal maar ook internationaal kregen zij grote bekendheid. ‘A-lo-ha(rmonie) from Laren!’ 

Als thema voor de jaren zestig is voor de meest invloedrijke band uit de geschiedenis van de popmuziek gekozen. The Beatles betraden paden in de muziek die voorheen voor onmogelijk werden gehouden. ‘She loves you, yeah, yeah, yeah’ wordt in 1962 door dhr.Peter J. Linssen bekrachtigd als er na speciale toestemming van de geestelijk adviseur een meisjesdrumband wordt opgericht. De toestemming hield in dat het korps maar uit 8 tot 12 meisjes zou mogen bestaan, maar het aanbod bleek veel groter zodat er desondanks toch met 27 meisjes werd begonnen. En er een wachtlijst kwam. Eén van die meisjes spreken wij de maandag na het concert. Thony van der Wardt werd als 10-jarige toegelaten  tot de harmonie omdat  het  maximale aantal inschrijvingen bij de drumband was bereikt en men de meisjes niet wilde verliezen aan een te lange wachttijd. Zij verteld ons over de cultuuromslag die dat ook voor de harmonie heeft betekend. Vrouwen van muzikanten gingen mee op tournee als verzorgers/begeleiders. Vanaf nu traden ook vrouwen toe als muzikanten of bestuursleden van de vereniging. ‘Come together, right now’! Vijftig jaar speelt Thony inmiddels al bij de harmonie. Zij vind het wel jammer dat het stukje geschiedenis van de meisjesdrumband geen eigen plaats in het jubileumconcert heeft gekregen. De samenwerking met MCC openbaarde zich in taptoe’s zoals bij het gouden priesterjubileum van pastoor Mgr. J.J. Brouwer. Net als de harmonie en de boerenkapel wist de meisjesdrumband vele prijzen in de wacht te slepen maar hield na bijna een kwart eeuw toch op te bestaan, toen the Beatles ook al lang niet meer bestonden.

Met ‘Super Trouper’ betreden we het Abba tijdperk. Suzan Poort schittert in een medley van alle grote en herkenbare Abba-hits begeleid door het nu 60 koppige orkest. De jeugd van de St. John Juniorband (door Sjoerd Pleijsier als ‘JR’ aangekondigd) speelt het repertoire volop mee. De opleiding van jonge muzikanten is altijd in eigen hand gehouden doordat de leden zelf les gaven. Thony vertelt hoe je gewoon bij iemand thuis aan het oefenen ging. ‘The name of the game!’ In 1973 werd er een eigen leerlingenorkest onder leiding van Jaap Verhaar opgericht, welke vanaf 1985 door Nico Schimmel werd geleid. Het leerlingenaantal steeg gestaag zodat in 1990 een introductieorkest, als voorportaal van het leerlingenorkest, in het leven werd geroepen met Ben van Deursen als dirigent. Ook een blokfluitgroep onder leiding van Jozef Majoor en later Jet Vigeveno liet de jeugd kennismaken met muziek. Uiteindelijk resulteerde dit in een leerlingenorkest en een klein-harmonieorkest. Thank you for the music…

Nu zou je verwachten dat ook de jaren tachtig en negentig thematisch zouden worden weergegeven maar daarmee zou het hele concert met bijna een uur verlengd moeten worden. De geschiedenis is al bijna verteld en dus wordt het thema nu verschoven naar de toekomst. Het zijn de vier kleine kinderen vooraan op het podium, waaronder het meisje met de stoere zonnebril, die pas een week lid zijn maar toch al 4 nummers mee kunnen spelen. Zij staan symbool voor de komende 10 jaar als de Muziekvereniging St. Jan zich opmaakt voor hun eeuwfeest. Onder leiding van Nico Schimmel wordt een potpourri van hedendaagse nummers gespeeld waaronder het veelzeggende ‘Neem me mee!’

Voordat het afsluitende ‘Hey Jude’ zal worden gespeeld richten voorzitter Caro Botman en beschermheer burgemeester E. Roest zich tot het publiek. Veel dank en ook hoop voor de toekomst spreken zij uit. Als we daar later met Thony van der Wardt over doorpraten zegt zij daar over “dat de vereniging de komende 10 jaar veel meer concerten/uitvoeringen wil geven, zoals zaterdag en/of zondag concerten. Muzikaal goede concerten waarbij de klankkleur het best tot z’n recht komt als er veel meer muzikanten aan deelnemen; muziek moet groots klinken”. Er zijn dus veel nieuwe muzikanten nodig, maar ook veel ‘money, money, money’. Donateurs zijn van harte welkom. Het jubileumjaar zal samen met de St. Jan Schola o.l.v. Hans Rikkert de Koe op 3 februari in de Basiliek worden afgesloten met de ‘Missa Brevis’.

Bronnen: ‘60-jarig jubileumboekje’ door Henk W. van Arnhem, 1982; Kwartaalbericht 1997 door B. Vos; www.stjanlaren.nl; Archief Historische Kring Laren; met dank aan Thony van der Wardt & B. van Deursen.