John Timmerman: drijvende kracht achter project ‘Geef ze een gezicht’
Voor de vierde maal hangen er rondom 4 en 5 mei bordjes om de bomen op de Brink in het kader van het project ‘Geef ze een gezicht’. Het gaat om houten, beschilderde bordjes met daarop de namen van Laarders die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen door oorlogsgeweld of vermoord door de nazi’s. Ook mensen die in de oorlog in Laren kwamen wonen (veelal onderduikers) horen hierbij. Onderdeel van het project is nieuwe namen toe te voegen als er informatie over de desbetreffende personen gevonden wordt.
Foto: Links: Bij de uitreiking van de erepenning van de gemeente Laren in 2024. Naast burgemeester Nanning Mol John en zijn vrouw Ria.
Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 172 [2025-2]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen het kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 9,50 per stuk in de Lindenhoeve en bij Bruna en de Larense boekhandel te koop, zolang de voorraad strekt.
Tekst: Wim Keizer
Drijvende kracht achter het project is John Timmerman (74). In september 2024 ontving hij uit handen van burgemeester Nanning Mol de gemeentelijke erepenning. Die kreeg hij overigens niet alleen vanwege zijn verdiensten voor het project ‘Geef ze een gezicht’, maar ook voor zijn activiteiten op sportgebied en voor ouderen (initiatiefnemer Walking Football en ‘De Derde Helft’).
Binnenkort is het tachtig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog in Europa beëindigd werd. Een mooie aanleiding om de actieve Laarder John Timmerman eens te vragen naar zijn motieven om zich er zo gedreven voor in te zetten de herinnering aan de Larense gevallenen niet verloren te laten gaan.
Stef Calis
Op de website die bij het project hoort, ‘Herinneringsbomen Laren’ (www.herinneringsbomenlaren.nl), staat het door John geschreven verhaal over de in de oorlog op 18-jarige leeftijd in Duitsland omgekomen broer van zijn moeder, Stefanus Johannes (Stef) Calis (te vinden onder 1943).
John: “Mijn inzet voor Herinneringsbomen is begonnen met het verhaal over mijn oom Stef. De tweede en derde generatie van na de oorlog weet weinig meer over die tijd, maar ik kreeg van mijn opa het verhaal mee over oom Stef. Hij was opgeleid als metselaar, maar omdat er in zijn vak in de oorlog geen werk was, werkte hij in de tapijtfabriek van Willard. Daar is op een gegeven moment geconstateerd dat er wol gestolen was en toen heeft de Larense politie hem en enkele anderen thuis opgepakt. Mijn recalcitrante opa Calis was daar zo kwaad over dat hij de politie heeft weggejaagd. Later bleek dat mijn oom niets met die diefstal te maken had, er werden andere mensen voor opgepakt. Mijn oom was dus ten onrechte meegenomen. Later in de oorlog is mijn oom opnieuw gearresteerd door de Larense politie, nu in opdracht van de Sicherheitsdienst (de SD). Mijn opa heeft altijd gezegd dat dit uit rancune moet zijn gebeurd, mijn oom zat niet in het verzet, dus een duidelijke reden was er niet. Mijn tante, die toen 10 jaar was, heeft gezien hoe haar broer door twee agenten met de Gooische moordenaar naar Amsterdam werd gebracht. Hij is door de SD verhoord op de Euterpestraat, toen naar Kamp Amersfoort gebracht en via Kamp Vught in Watenstedt/Salzgitter terechtgekomen. Dat was een nevenkamp van Neuengamme. Vermoedelijk omdat hij werk geweigerd heeft, is hij in een heropvoedingskamp opgesloten en daar aan zijn einde gekomen. Zijn graf is op de erebegraafplaats voor in de oorlog omgekomen Nederlanders bij Hannover. Mijn opa en oma hebben na de oorlog dat graf bezocht.”
Ernst Wortel heeft, denk ik, gewoon deze lijst overgenomen uit de krant (‘Onderzoek Wortel’) en dat is dan weer verder overgenomen in bijvoorbeeld ‘Schieten op de Maan’. En deze namen hebben we vanuit de gemeente ruim 75 jaar herdacht. Zo zie je maar weer dat het gevaarlijk is iets over te nemen zonder kritisch onderzoek. En wat eenmaal gepubliceerd is, wordt zelden meer gerectificeerd en blijft de waarheid.”
Bij het verhaal over Stef Calis op de website staat een spelerskaart van de KNVB met pasfoto. Die kreeg John destijds van zijn moeder. Ben Calis, de buurman van Aaldrik Hermans (onderzoeker overlevingskansen Joodse onderduikers in het Gooi, zie ook Kwartaalbericht 164, 2023-2), kwam John op een gegeven moment vertellen dat zij in het Nationale Archief gegevens over Stef Calis hadden gevonden. Ben Calis en John kennen elkaar van LFC Laren. Samen met de gegevens die John zelf al had, heeft dat geleid tot de tekst op de website.
Gezicht geven
John vertelt verder dat hij bevriend is met Chris Bogaers, die voorzitter was van het 4 en 5 mei-comité (inmiddels opgevolgd door Richard Flipse). Hij vertelde het verhaal over zijn oom en op die manier kwam hij in het 4 en 5 mei-comité, met ‘zijn eigen’ speciale opdracht ‘een gezicht te geven’ aan de Laarders die in de oorlog zijn omgekomen of vermoord.
John: “Al dertig jaar was er bij de herdenking op 4 mei alleen maar een blaadje met de ongeveer 70 namen van gevallenen die al uit 1947 dateerden en die Ernst Wortel in 2005 nog weer eens op papier heeft gezet. Op het monument voor de gevallenen op de Brink zijn nooit namen vermeld en dat heeft te maken met het feit dat niet iedereen gelukkig was met het feit dat burgemeester Van Nispen voorzitter van het comité was, dat de komst van een monument zou voorbereiden. Het is bekend dat Van Nispen net zo’n grote hekel had aan communisten, anarchisten en andere linkse mensen als aan NSB-ers.
Er is veel trammelant geweest over namen. Mijn opa heeft de rol van de politie in de oorlog aan de kaak gesteld in verband met het oppakken van zijn zoon Stef. En ook de nabestaanden van de in 1941 opgepakte en niet meer teruggekomen communisten en andere links georiënteerden hadden grote bezwaren tegen de rol van Van Nispen. Volgens ooggetuigen werd o.a. de auto van Van Nispen, met zijn zoon aan het stuur, gebruikt bij de arrestaties (zie ook “Arrestatie communisten en anarchisten in Laren, Blaricum en Eemnes” onder 1941 op website ‘Herinneringsbomen Laren’ – wk). Er is veel gedoe geweest over de plek van het monument en wat er op moest. Uiteindelijk is besloten geen namen op het monument te zetten.”
Ontstaan
Hoe de gevallenen ‘een gezicht’ zouden krijgen, is later bedacht, zo vertelt John. De Historische Kring is aangeschreven, maar die zag geen kans onderzoek te doen. Begonnen is met familieleden op te zoeken van mensen die op de eerder genoemde lijst staan. Ben Calis deed mee en Aaldrik Hermans haalde veel informatie naar boven via zijn onderzoek.
“Toen kwam de vraag: wat gaan wij er mee doen? Er ontstond een projectgroep, waarin ook mijn vrouw Ria zit. Cor en Marionne Bakker gingen meedoen. Cor en Ben Calis kwamen met het idee van de plankjes. Bomen zijn heilig in Laren, dus moest er iets gevonden worden waarbij geen bomen beschadigd worden, maar wat wel goed vastzit en hufterproof is. Ook Elize van der Werff raakte betrokken vanuit het 4 en 5 mei-comité. Elize kwam met het idee kunstenaars en andere creatieve mensen te vragen de plankjes te beschilderen. Bij nieuwe namen schakelen we Elize en Marionne in en kijken zij eerst of er familieleden zijn die een bordje willen maken. We wilden alleen namen, de plaats van overlijden en leeftijden op de plankjes, dus geen jaartallen. Leeftijden zeggen in één oogopslag meer. Voor de informatie over de personen die op de bordjes staan wilden we een website, want dan ben je flexibel en kun je nieuwe namen en gegevens toevoegen. De broer van Ben Calis, Herman Calis had een overbuurman, Richard Zandink, die handig is met het bouwen van websites. Ik heb alle gegevens aangeleverd en hij heeft de website gemaakt. Uitgangspunt is dat alleen mensen die overleden zijn een bordje krijgen en op de website vermeld worden.”
Begonnen is met de 70 namen van de lijst, maar allengs kwamen er namen bij. Zoals de namen van o.a. de kinderen van de Berg-Stichting en de namen van Joodse onderduikers die Aaldrik Hermans opspoort, onder wie de 29 Joden die in pension De Hoeve zaten. Voor hen zijn in 2023 Stolpersteine gelegd en is er een monumentje geplaatst bij de ingang van de parkeerplaats naast Singer. In 2024 zijn er nog weer tien namen bij gekomen.
Herdenking in 2025
Het programma van de herdenking rond 4 en 5 mei wordt ook dit jaar weer gepubliceerd in een speciale editie van het Larens Journaal.
Spreekster op 4 mei zal zijn Sonja Holtz-Arendse uit Blaricum. Zij heeft in Laren gewoond en was bestuurslid van het Dachau-comité. Haar vader had het concentratiekamp Dachau overleefd. In Dachau vielen ook Larense slachtoffers, n.l. Johan Bartels (gearresteerd 1941, overleden 1945), Johannes van Uden (communist; gearresteerd 1941, overleden 1942) en Paul Pfeffer (in 1943 via Westerbork in Dachau gekomen en overleden in 1945).
De stille tocht van de Drift naar de Brink op 4 mei zal dit jaar aangevuld worden met een tweede tocht, op 3 mei, van de Drift, via het monument aan Drift 23-25 (ter herdenking aan Dick Buis en Wies Vlasman, zie o.a. Kwartaalbericht 152, 2020-2), naar het Verzetskruis op de Bussumerheide, waar vroeger schietkamp Crailo was.
Tot 1969 bestond deze tocht vanuit Laren waarbij bij Crailo de tocht uit Blaricum zich aansloot. De tocht naar het kruis is daarna gestopt en vervangen door de huidige stille tocht op 4 mei.
Nu de bevrijding tachtig jaar geleden is, willen de 4 en 5-comite’s van Laren en Blaricum die langere tocht nog een keer herhalen. In Laren zal op 3 mei begonnen worden om 13.30 uur met een voordracht van Peter Bruin over de acties waarbij Vlasman en Buis zijn doodgeschoten. Aansluitend zal de stille tocht naar de Bussumerheide plaatsvinden, waarbij aan het einde van de natuurbrug zich Blaricum zal aansluiten. Om 15.00 zal bij het Verzetskruis de aanwezigen verteld worden over de doden die daar zijn gevallen.
Op het herdenkingskruis stonden oorspronkelijk vier namen van verzetsmensen die daar door de Duitsers geëxecuteerd werden: A. Bosschart, L.A.R.J. van Hamel, R.P. s’Jacob en C. van der Vegte. In 2007 werd een nieuwe plaquette bevestigd, waarbij de naam van A.J.L. van Zomeren werd toegevoegd. In 2024 kwam er normaals een vernieuwde plaquette met de naam H.C.J. van Ginhoven erbij.