Gustav Mahler in Laren
Zondag 4 april zat ik naar het tv-programma Podium Witteman te kijken. In deze aflevering werd de Nederlandse componist Alphons Diepenbrock uitvoerig besproken en werd er werk van hem ten gehore gebracht. In dit gesprek kwam naar voren dat hij destijds goed bevriend was geraakt met de beroemde Oostenrijkse dirigent en componist Gustav Mahler.
Dit artikel is afkomstig uit Kwartaalbericht 157 [2021-3]. Leden van de Historische Kring Laren ontvangen dit kleurrijke glossy magazine 4 keer per jaar. U kunt hier lid worden. Losse nummers zijn à € 4 per stuk in de Lindenhoeve te koop, zolang de voorraad strekt.
Tekst: Gerard Morsink
Waar ik van opkeek was dat deze vriendschap met Mahler ervoor gezorgd heeft dat deze beroemdheid in het begin van de vorige eeuw in Laren is geweest. Aan het einde van het gesprek over Diepenbrock werd onderstaande foto uit 1906 getoond: Mahler, Diepenbrock en ook de zeer bekende dirigent van het Concertgebouworkest uit die tijd, Willem Mengelberg, aan het wandelen op de Larense hei.
Dit gegeven was aanleiding om eens nader op internet te gaan kijken en wat blijkt: Hij is zelfs twee maal in Laren geweest, in 1904 en in 1906. Op 27 oktober 1904 heeft Mahler geluncht bij Saar de Swart in Villa de Hoeve aan de Hein Keverweg, destijds Drift 14. Saar de Swart was een bijzondere en op dat moment nog rijke vrouw. Zij had in de kunstwereld vele en bijzondere contacten, zoals o.a. met Rodin en Vincent van Gogh, maar ook met Diepenbrock die daar vlakbij woonde. En dan en passant ook nog Mahler over de vloer.
Villa de Hoeve, waar zij 16 jaar heeft gewoond, bestaat niet meer. De plek waar het huis gestaan heeft, is nu een nieuwe parkeerplaats bij het Singer Museum. Menigeen zal bij het parkeren niet beseffen dat hier eens Mahler gelopen heeft.
Het programma van 10 maart 1906.
Tweede muzikale huis
Gustav Mahler heeft op veel plekken gedirigeerd, maar verbleef voornamelijk in Wenen en vertoefde later langere tijd in New York. Desondanks werd Amsterdam zijn tweede muzikale huis, met dank aan Willem Mengelberg die hem naar Amsterdam haalde en ook op voorhand het werk van Mahler instudeerde met het Concertgebouworkest.
Toen Mahler zelf zijn eigen werk ging dirigeren kon hij het orkest, dankzij dit voorwerk, relatief snel op zijn gewenste niveau krijgen. Hij was daar zeer blij over.
In muziekkringen uit die tijd werd de muziek van Mahler niet erg enthousiast ontvangen. Om het publiek aan deze nieuwe muziek te laten wennen, werd op initiatief van Mengelberg bij een van de symfonieën het werk twee keer achter elkaar uitgevoerd. Bij de tweede keer was er meer herkenning en gewenning bij het publiek met als resultaat een staande ovatie, wat ook nieuw was voor Mahler.
Villa de Hoeve aan de Hein Keverweg in 1906.
Vijf maal in Nederland
Mahler is 5 maal in Nederland geweest, alle keren in het eerste decennium van de vorige eeuw en zo’n dag of 10 per keer. In die tijd werden Mengelberg en Diepenbrock geleidelijk zijn echte muzikale sparringpartners. Hij logeerde bij Mengelberg, slechts een paar honderd meter van het Concertgebouw. Mahler was geen stadsmens en had daardoor niet veel met Amsterdam.
Hij was een natuurmens en trok er graag op uit, naar het strand en het Gooi, zoals bij de tweede keer naar Laren. Op 10 maart 1906 was er ‘s avonds in het Concertgebouw een concert gepland, ‘s ochtends was hij met Mengelberg en Diepenbrock er op uit getrokken en met de trein naar Hilversum gegaan en van daaruit naar de hei van Laren gewandeld. Op de foto van die wandeling ziet u links Mengelberg, rechts Diepenbrock en in het midden Mahler.
Hendrik de Booy, een van de leden van het bestuur van het Concertgebouw was ook van de partij en heeft de foto’s gemaakt. Later op die dag weer terug naar Amsterdam voor de uitvoering van bijgaand concert om 8 uur ‘s avonds.
De muziek van Gustav Mahler heeft in Nederland en met name bij het Concertgebouw een speciale plaats gekregen. Diverse dirigenten hebben zijn werken regelmatig met het orkest uitgevoerd. Zeer bekend is dirigent Bernard Haitink, die een aantal jaren achter elkaar met Kerstmis een symfonie van Mahler met het Concertgebouw uitvoerde. Deze concerten waren via Eurovisie in geheel Europa op tv te volgen. Al deze ‘Kerstmatinees’ zijn later op cd’s in een geheel uitgebracht. En wat Bernhard Haitink betreft: die heeft in Laren op de Lage Vuurscheweg gewoond.
Over Saar de Swart is recentelijk de roman ‘Omdat de muze’ verschenen. Deze staat momenteel op nr 1 bij de Larense boekhandel.